Havana, hoofdstad van de nostalgie

De wanden vol foto’s met stadstaferelen uit het verleden en van een grote groep beroemde artiesten uit de Republiek Cuba, grammofoonplatenhoezen uit diezelfde periode en belegen reclameposters uit de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw. In een centrale ruimte is een niet meer functionerende platenspeler de blikvanger in de kleine eetzaal van het restaurant. Op de tafelkleden doen oude vinylplaten (LP’s) dienst als onderzetters voor de borden, en andere platen van hetzelfde materiaal (singles) zijn onderzetters voor de glazen. Miriam Celaya, journalist en columniste, ervaart een golf van nostalgie naar de periode van de Republiek met een stevige invloed van de Yankee en door Castro en de zijnen bijna 60 jaar smalend omschreven als ‘pseudorepubliek.’

Paladar met nostalgie-interieur

In dit particuliere restaurant  – zoals in andere soortgelijke die zich in Habana Vieja en andere delen van de stad begonnen te verspreiden vanaf de zogenaamde ‘raúlistische hervormingen’ – weerspiegelt de hele omgeving die onmiskenbare hang naar het verleden die zich de laatste tijd als een epidemie van de stad meester is gaan maken. ‘Alles wat maar verleden tijd is was beter’, een deuntje dat meedogenloos in Cuba rondzingt. Maar het gaat niet om zomaar een verleden. Want, vreemd genoeg, toont geen enkele van deze enthousiaste particuliere ondernemers ook maar de minste interesse een beroep te doen op de socialistische esthetica met dat vleugje Sovjet dat dertig jaar lang het nationale leven in Cuba bepaalde zonder de inheemse geest te beïnvloeden. Er zijn geen matroesjkas, balalaikas of personen in ‘Russische poppetjes’ die de etalages of interieurs van deze zaken stofferen of de piñata en zaaltjes voor kinderfeestjes versieren. Niets doet denken aan de onverwoestbare vriendschap van Cuba en de Sovjetunie uit een tijdperk waarin bijna alle leden van dat Cubaanse proto-ondernemerschap zijn geboren. Zij geven er de voorkeur aan de welvaart uit de Republiekeins met de krachtige Yankee-invloed te doen herleven en de harde jaren van de dominantie van de bolo (de Rus) op het eiland te vergeten.

Westerse glamour
Dat verklaart dat men overal in die zaken een decoratie kan aantreffen van een reproductie van een platenhoes van Benny Moré en niet van hedendaagse muzikanten als Los Van Van of Isaac Delgado. En vanaf de wand kijkt het glimmende en glimlachende gelaat van Kid Chocolate ons aan en niet dat van Teófilo Stevenson. Glamour is zonder twijfel een westers kapitalistisch product. Hoewel het hier om een belegen en in karton verpakte glamour gaat zoals die van het Cuba van de jaren 50, die ontaardt  in een model dat standaard dreigt te worden. Dat gebeurt altijd in gemeenschappen zonder vrijheid waar de middelmatigheid de boventoon voert.

Parque Central, begin 20ste eeuw

Lucratieve nostalgie
Zoals pleegt te gebeuren bij elke gelegenheid om een graantje mee te pikken ontbreken ook hier de schelmen niet die besloten hebben van het nieuwe goudmijntje te profiteren dat dit soort esthetica van de nostalgie biedt om hun eigen zakken te vullen, zoals af te leiden valt uit een uitgebreide advertentie op het zeer populaire web Revolico, waar men voor 25 CUC, of het equivalent in CUP ( 625 peso’s), een verzameling van 27.000 Cubaanse foto’s van vóór 1959 kan kopen ‘voor de wanden van jouw zaak’. (…) ‘De geschiedenis van ons land leeft door het beeld’, spoort de advertentie aan die de verkoop promoot van een ‘ruime selectie foto’ s van cafetaria, hotels, huizen, monumenten, winkels, historische plaatsen en van de voornaamste straten en lanen van de Cubaanse hoofdstad.’ Deze offerte geldt niet alleen voor foto’s, maar ook voor ‘oude landkaarten, ansichtkaarten, buslijnen, architectuurontwerpen, gravures, kopieën van erg goede kwaliteit van oude bierreclames van Cristal, Hatuey en Polar, posters van sigarenmerken, hotels, casino’s, dranken en nog veel meer wat allemaal een ruime grafische schat  van grote waarde vormt.’ Een hele cultus naar het prerevolutionaire verleden die het hardnekkig verlangen naar een verloren model duidelijk maakt, en het heden des te meer diepgeworteld en innig verstrengeld als decadent en mislukt laat zien, en nog onzekerder en duisterder de toekomst.

Malecón in 1940

Pseudorepubliek
De paradox is dat, – na een periode van bijna zestig jaar Castro waarin de voornaamste inspanningen er op gericht waren te proberen de 57 jaren van de Republiek Cuba uit te wissen – ‘pseudorepubliek’ genoemd- en een model (ja, ‘pseudo’-socialistisch), niet echt proletarisch en wars van de nationale cultuur en aspiraties, te creëren -, het liberale Republikeinse ideaal weer verhuld terugkeert in de culturele symbolen en vandaag de dag als verheerlijking van de herinnering naar die ‘betere tijden’ uitbot, toen de welvaart en rijkdom te prijzen doelen waren, en geen misdaden.  Het resultaat is dat bij het niet kunnen laten zien van een beloftevolle toekomst  de door het slijk gehaalde Republiek verworden is tot het afgezaagde symbool van het verloren paradijs en weer een voorkeursplek gaat innemen in de collectieve verbeelding, niettegenstaande het feit dat meer dan 70% van de huidige Cubanen na  1959 zijn geboren en ge(mis)vormd zijn in een leer van gestrengheid en opoffering.

Socialistische marketing
Het gebruik van Republikeinse symbolen is echter niet alleen voorbehouden aan de kleine niches van de particuliere economie. De middelmatigheid en gebrek aan verbeelding bereiken ook de almachtige Staat-Regering-Partij die bijna heel de industrie van de vrijetijdsbesteding onder controle heeft.  Zo is het herscheppen van de jaren vóór 1959 een zeer lucratieve inkomstenbron geworden, ook voor de verwoesters van de Republiek zelf. Vooral sinds het toerisme van de VS het voornaamste doel van de socialistische marketing werd. Dat laat ook de zorgvuldige reconstructie van  oude hotels, bars en andere voor het internationale toerisme bestemde ruimtes zien, die tot voor kort geleden nog decadente locaties of simpelweg ruines waren en waarvan de architectuur en recent herstelde binnenruimtes de elegantie en stijl van het Cuba van de tijd vóór de revolutie herscheppen.

Themapark
Ondertussen gaan de ideologische gevechten en verhitte anti-imperialistische debatten in de openbare ruimte en officiële pers gericht op de indoctrinatie en controle van de eigen bevolking, gewoon door.  Maar zowel de ondernemers in opmars als de kameleontische castristische koepel in Cuba werken aan een parallelle werkelijkheid van een Republikeinse en kunstmatig in ere herstelde traditie ter ontspanning en vermaak van de buitenlandse bezoekers die in dollars betalen om dit themapark te bezoeken: een in het midden van de 20e eeuw ingevroren land.

Triest
Zeker, een verleden dat, ten goede of ten kwade, deel uitmaakt van de cultuur en geschiedenis van het eiland en een tijdperk van voorspoed en verwachtingen van die jonge natie vertegenwoordigde, mag niet verloochend worden. Het werkelijk trieste is dat de zestig jaar met de Castro’s ons als erfenis een volk heeft achtergelaten dat in plaats van voort te stoten naar de toekomst als model iets uit een ver verleden aanneemt. Een ver verleden weliswaar met een periode van verlichting en democratische veroveringen, maar ook een verleden met zoveel gebreken en tekortkomingen dat het aan zijn boezem de langste dictatuur van dit halfrond koesterde en in wier handen het lot van alle Cubanen blijft liggen. Jammer.

Bron
* Miriam Celaya, website 14ymedio, 16 juni 2017