Cubaanse kunstenaars vechten voor meer autonomie

De Amerikaanse kunstwebsite Hyperallergic vraagt zich af waarom de Cubaanse autoriteiten Cubaanse kunstenaars deporteren die in Havana de alternatieve Biënal willen bijwonen. Had de New York Times immers niet beweerd dat Raúl Castro een hervormer is die de uitbreiding van particuliere bedrijven in Cuba mogelijk heeft gemaakt? En werd de recente explosie van bed and breakfasts, schoonheidssalons en reparatiewerkplaatsen die opereren vanuit privéwoningen niet algemeen verwelkomd als een teken van een positieve verandering? En de nieuwe president van het land, Miguel Díaz Canel, wordt geframed als een liberaal met een Facebook-account, die op de fiets rijdt en homo’s steunt in zijn thuisprovincie Villa Clara. Hier volgt de bijdrage van Coco Fusco.

Maar hoe moeten we dan verklaren waarom een kleine groep Cubaanse kunstenaars die een alternatieve Biënnale lanceren en hun huizen openstellen voor het publiek, zo keihard door de autoriteiten worden aangevallen? De organisatoren van de #00Bienal de la Habana – kunstenaar Luis Manuel Otero Alcantara en curator Yanelys Nuñez Leyva – besloten hun evenement te organiseren omdat de door de staat gesponsorde Biënnale werd uitgesteld tot 2019 vanwege de gevolgen van de orkaan Irma. Zij vonden dat kunstenaars een afzetmarkt nodig hadden en dat de burgerij zo kon genieten van een dosis creatieve energie. Ze zamelden geld in voor hun project via crowdfunding en maakten handig gebruik van sociale media om hun onderneming te promoten, door aanstekelijke video’s en zelfs een lied. Zij stoten op verzet van de Cubaanse autoriteiten, maar besloten toch door te gaan.

Groeiend aantal deelnemers
Aanvankelijk leken gevestigde kunstenaars die een nauwe band met de Cubaanse overheid hadden, terughoudend om zich aan te sluiten bij een stel, dat al eerder de confrontatie met de autoriteiten was aangegaan. Zes maanden geleden arresteerde de Cubaanse politie Luis Manuel Otero Alcantara terwijl hij een performance presenteerde tijdens de pelgrimage op de feestdag van Sint Lazarus. Maar naarmate de #00Bienal de la Habana naderde besloten meer notabelen uit de Cubaanse kunstwereld deel te nemen. Reynier Leyva Novo schonk de opbrengst van een kunstverkoop, $3.800, demonstratief aan de #00Bienal. Bekende figuren als kunstenaar Tania Bruguera en curator-criticus Gerardo Mosquera ondersteunden het evenement in video’s op Facebook. Buitenlandse artiesten beloofden zich bij hen aan te sluiten, maar de organisatoren verborgen hun namen voor de pers, zodat ze ongemerkt het land in konden glippen. Het aantal deelnemers liep op tot 140.

Kunstenaar Luis Manuel Otero Alcantara en curator Yanelys Nuñez Leyva, initiatiefnemers van de #00Bienal.

Officiële waarschuwing
Drie dagen voor de opening veroordeelde de officiële kunstenbond, de Unión de Escritores y Artistas de Cuba (UNEAC), de #00Bienal de Habana en verklaarde dat deze bedoeld was om de officiële Biënnale te belasteren; bovendien zou deze gefinancierd worden door ‘contrarevolutionaire huurlingen’. Leerlingen van de kunstacademie van San Alejandro moesten een video bekijken waarin het evenement aan de kaak werd gesteld. Deelnemende kunstenaars kregen telefoontjes van het Kunstenaarsregister, een afdeling van het Cubaanse Ministerie van Cultuur. Zij werden gewaarschuwd dat bij deelname aan de #00Bienal hun accreditatie zouworden ingetrokken. Dat betekent dat zij niet langer als  zelfstandig kunstenaar kunnen werken. Formeel zouden ze dan geen baan meer hebben.

Inbeslagname
Kunstenaar en curator Gean Moreno uit Miami werd op 4 mei bij de douane staande gehouden en 10 uur lang ondervraagd omdat hij drukwerk bij zich had met het #00Biënal logo en 12 werken van de Cubaanse kunstenaar Ernesto Oroza voor de tentoonstelling. Daar zat ook werk bij van Rikrit Tiravanija, Antonio Muntadas en José Bedia. Het werd geconfisqueerd als ‘vijandelijke propaganda’. Kunstenaars die de organisatoren wilden bezoeken, werden door veiligheidsagenten in de val gelokt en bedreigd. Het evenement werd op 5 mei  geopend met de kunstenaars omringd door staatsveiligheidsagenten. Geïnteresseerde academici – onder wie ikzelf – is de toegang tot Cuba zonder opgaaf van redenen geweigerd.

Groeiende mondigheid
Het is moeilijk te geloven dat een goed geoliede machine als het Cubaanse Ministerie van Cultuur zich zo bedreigd zou voelen door zijn kunstenaars, dat het hard zou ingrijpen bij zo’n tiendaags kunstfestijn. Maar dat is precies wat er gebeurt. Cubaanse overheidsfunctionarissen zien onafhankelijke artistieke activiteiten als een bedreiging voor hun controle over de kunstwereld. Zij zullen de macht niet opgeven in de kunstwereld, die hun symbolisch zo dierbaar is als een van de weinige succesverhalen van de revolutie. Buitenlandse kunstprofessionals die massaal naar officiële Cubaanse culturele evenementen gaan, vechten zelden de voortdurende spanningen tussen kunstenaars en de staat aan, omdat ze het systeem niet begrijpen, of omdat ze verblind zijn door hun politieke loyaliteit aan achterhaalde ideologieën, of omdat ze bang zijn het land te worden uitgezet. Toch worden Cubaanse jongeren steeds mondiger o.a. door de sociale media en gebruiken methoden als fundraising die kunstenaars elders ter wereld ook gebruiken. Zij zijn steeds succesvoller in het ter discussie stellen van het monopolie van de Cubaanse regering op het gebied van de cultuur.

Bij de opening van de 00Bienal was ook de zanger van Porno para Ricardo, tweede van links, aanwezig

Slim en dapper
Crowdfunding maakte het mogelijk dat jonge filmmakers films konden maken buiten het officiële Instituto Cubano del Arte e Industria Cinematográficos, ICAIC, en jonge musici maakten hun muziek en zorgden voor uploads op YouTube. Kunstenaars hoeven niet langer af te studeren op kunstopleidingen op het  eiland, aan te pappen met officials van de overheid of weg te blijven van politieke thema’s om gehoor te vinden. Die nieuwe werkelijkheid maakt dat zij onverbloemd hun politieke zorgen uiten. Het maakt ook dat er een golf van repressie door de regering wordt ontketend, die graag een reden zou vinden om de schuld af te schuiven op de CIA of zelfs de Trump-regering voor deze vrije uitingen van creatieve autonomie. Maar deze keer heeft de Cubaanse regering het mis. Jazeker, de CIA heeft in de jaren zestig honderden malen geprobeerd Fidel Castro te doden, maar het is deze revolutie die kunstenaars heeft voortgebracht die slim en dapper genoeg zijn om voor zichzelf te denken. De Cubaanse regering schaadt zichzelf door te kiezen voor de onderdrukking van het genie van haar kunstenaars. Dat genie maakte de Cubaanse kunstenaars zo onmisbaar voor de rest van de wereld en zo waardevol voor het land.

Bron
* Coco Fusco, website Hyperallergic, 8 mei 2017

Linken
* Website Hyperallergic, 7 november 2017: Cuban Police Detain Artist Planning Alternative Havana Biennal 
*  Website Hyperallergic, 8 maart 2018: Tania Bruguera’s Once-Censored Installation Measures the Distance Between Words and Things
* Website Hyperallergic, 13 oktober 2017: Cuba’s Longest Running Independent Gallery to Launch Workshops on Art Outside Official Culture.

Officieel Cuba doet alternatieve #00Biënnale in de ban

Donderdag jl. publiceerden de officiële kunstenaarsbond UNEAC en het verband voor jongerencultuur Asociación Hermanos Saíz (AHS) een verklaring, gericht tot de organisatoren van de alternatieve #00Biënnale. Zij worden omschreven als ‘demagogen’, ‘cynici’ en ‘huurlingen’. De beide door de staat gecontroleerde instituten beweren verder dat de alternatieve #00Biennale wordt gefinancierd ‘met contrarevolutionaire fondsen’.

De initiatiefnemers van de #00Biënnale, Luis Manuel Otero Alcantara en Yanelys Núñez Leyva

Luis Manuel Otero Alcántara, een van de organisatoren van de #00 Biënnale, beklaagt zich over het ‘gebrek aan respect’ waarmee de UNEAC en de Asociación Hermanos Saíz (AHS) tekeer gaan tegen het initiatief. ‘Onze financiering komt van crowdfunding die zeer transparant is en van geld van de kunstenaar Novo, geld afkomstig van de Nationale Raad voor Beeldende Kunst.’ De kunstenaar heeft zijn woede geuit over de suggestie dat het ‘freaks’ zijn en een kleine groep kunstenaars zonder werk, terwijl er in werkelijkheid al 140 kunstenaars bij dit evenement betrokken zijn’. Volgens de verklaring van de twee instituten willen de onafhankelijke kunstenaars ‘het karakter van het institutionele systeem bekladden, kunstenaars in verwarring brengen en een klimaat scheppen in dienst van de belangen van vijanden van de natie.’

Yoani Sánchez van de website 14ymedio nam met een act met een duif, deel aan de Biënnale van 2015

Dissidente kunstenaars
Eind vorig jaar schortte de UNEAC de 13e Biënnale van Havana op tot 2019 vanwege ‘de zeer ernstige schade die orkaan Irma aanrichtte aan het systeem van culturele instellingen van het land’. Deze beslissing leidde ertoe dat een groep kunstenaars een onafhankelijke #00Biennale wilden organiseren zonder staatsbemoeienis en mogelijk gemaakt door middel van een crowdfunding- campagne en donaties van de deelnemers. De organisatoren van de #00 Havana Biënnale willen deze doen plaatsvinden tussen 5 en 15 mei van deze maand. Otero: ‘We hebben vanaf het begin gezegd niet tegen de Biënnale te zijn, maar deze gebeurtenis is niet het erfgoed van de instituten maar van de kunstenaars.’ Onder de kunstenaars die zich bij het evenement hebben aangesloten zijn Tania Bruguera, oprichter van het Hanna Arendt Internationaal Instituut voor Artivisme en Lázaro Saavedra, winnaar van de Nationale Prijs voor Beeldende Kunsten 2014. Afgelopen april wonnen Otero Alcántara en curator Yanelis Núñez de Prijs 2018 voor de Kampioenen van de Vrijheid van Meningsuiting, gepromoot door de Britse non-gouvernementele organisatie Index of Censorship voor ‘hun ongelooflijk werk’ in het Museum van de Dissidentie ondanks de ‘enorme persoonlijke en politieke obstakels, alleen maar opdat anderen zich vrij kunnen uiten’.

In april overhandigde de kunstenaar Reynier Leyva Novo (in het wit), in Cuba beter bekend als El Chino Novo, de initiatiefnemers van de #00Biënnale 3.800 CUC, de opbrengst van een veiling van zijn werk.

‘Verward’
Ook hebben zich onafhankelijke galeries en artistieke projecten zoals Aglutinador, onder leiding van Sandra Ceballos, en Samuel Riera’s Riera Studio aangemeld als deelnemer. De lijst wordt aangevuld door galerie El Oficio, samen met de studio’s Yo soja el que soja el que soja el que en Coco Solo Social Club. Kunstenaars uit Spanje, Colombia, Mexico, Brazilië, de Verenigde Staten, Roemenië, Spanje en verschillende landen van het Afrikaanse continent hebben hun aanwezigheid bevestigd. De UNEAC spreekt over ‘zeer weinig personen’ die zich voor dit evenement hebben aangemeld en dicht de deelnemers aan de alternatieve Biënnale ‘kwade bedoelingen of verwardheid’ toe. Bovendien maken de meeste van deze kunstenaars ‘werk zonder enige betekenis’. Volgens Otero Alcántara heeft het Ministerie van Cultuur een ‘zwarte lijst’ aangelegd met de namen van kunstenaars die zouden geïnteresseerd zijn in de alternatieve Biënnale. Enkelen van hen ontvingen waarschuwingen ‘dat zij niet meer zouden kunnen exposeren op officiële plaatsen.’ Tijdens een bijeenkomst voorgezeten door Abel Prieto, de Minister van Cultuur, zei deze dat ‘ik en Yanelis Nuñez de belangrijkste vijanden van de Cubaanse cultuur zijn en dat geen enkele kunstenaar toestemming heeft om deel te nemen aan de #00Biennale,’ aldus Otero Alcántara.

Logo van de officiële Biënnale

Revolutie en cultuur
De Cubaanse cultuurpolitiek werd in 1961 vastgelegd in een toespraak van Fidel Castro die verzamelde kunstenaars en intellectuelen voorhield dat ‘binnen de Revolutie alles, buiten de Revolutie niks’ mogelijk was. Van kunstenaars en intellectuelen wordt in Cuba verwacht dienstbaar te zijn aan het gevestigde politieke systeem en dit als ‘onherroepelijk’ te beschouwen. Volgens de statuten van de kunstenaarsbond UNEAC, aangenomen op 27 april 2015 ‘baseert de UNEAC zijn bestaan op Artikel 7 van de Grondwet van de Republiek Cuba en erkent de Cubaanse Communistische Partij als de superieure leidende kracht van de samenleving en de Staat.’

De officiële 13^e Biënnale van Havana wordt gehouden van 12 april tot 12 mei 2019.

Bron
* Website 14ymedio, 3 en 4 mei 2018

Link
* YouTube video – 4 minuten – met presentatie van #00Biënnale 2018

Kunstenaar wegens bedevaart naar Heilige Lazarus gearresteerd

Kunstenaar Luis Manuel Otero Alcántara is donderdag in Havana gearresteerd en naar het politiebureau Aguilera y Lugareño in Lawton gebracht, vlak voor hij zijn bedevaart naar het heiligdom van San Lazaro wilde beginnen. De 17^e december is de dag waarop duizenden Cubaanse katholieken en santeria-aanhangers de feestdag van respectievelijk de Heilige Lazarus of Babalú Ayé vieren. Gisteren werd bekend dat hij na 72-uur celstraf, is vrijgelaten. Er volgde geen officiële aanklacht. Tijdens zijn ondervraging bleek dat de autoriteiten zich vooral gestoord hadden aan de tekst van het gebed dat hij samenstelde. (zie kader)

De kunstenaar op weg naar het bedevaartsoord van San Lázaro in de wijk El Rincón in het zuiden van Havana, een zware steen voortduwend.

Zijn collega Yanelys Núñez zei tegen de website 14ymedio dat een agent van de Cubaanse veiligheidsdienst hem had verzekerd dat hij om ‘redenen van veiligheid’ tijdens de dagen van de processie gevangen zou blijven. Tijdens zijn pelgrimstocht was de kunstenaar van plan om bidprentjes met afbeeldingen van de heilige Lázaro te verkopen. Met de opbrengst willen enkele Cubaanse kunstenaars volgend jaar een onafhankelijke #00 Havana Biënnale organiseren, een cultureel evenement los van de kunstinstellingen van de communistische staat.

Heling
Luis Manuel Otero zegt zijn actie uit te voeren op een moment van ‘veel wanhoop en zoveel ontgoocheling in Cuba waar het ontbreekt aan geloof bij Cubanen in een gedeelde natie en waar iedereen denkt aan emigratie.’ Het is de derde arrestatie binnen enkele weken waar Otero Alcantara slachtoffer van werd. Op 21 november werd hij gearresteerd nadat hij het parket van de militaire aanklager in Marianao had verlaten. Hij diende er een klacht in wegens een ‘illegale huiszoeking’ eerder die maand. Tijdens de huiszoeking was Otero Alcántara ook gearresteerd. Hij werd na 72 uur op borgtocht vrijgelaten,  nadat hij beschuldigd was van ‘heling’ van bouwmaterialen, die de politie tijdens de huiszoeking had gevonden in zijn huis in Oud Havana.

Luis Manuel Otero had voor deze gelegenheid een speciaal gebed samengesteld. Oh! Saint Lazarus You who are stronger than all presidents and the forces of this world I ask you to help me with your divine power, in this situation that afflicts the Cuban people and me as one of them, in this moment of despair and that men cannot solve. I summon you and I ask you miraculous saint that you eliminate all miseries for Cubans; that neither death and violence be the path of transition; I ask you for genuine democracy where legality protects us. Saint Lazarus you have my supplications I ask you to remove the blockade, Prosperity Freedom of expression Freedom for political prisoners Free access to the Internet Cessation of race, gender and creed discrimination; no more repression! OH! Babalú You who always lived abandoned of everything, sick and hungry, nobody would help you, and you always had a good heart and you knew how to put your trust in God Intercede today for us. Make my generation regain faith.

#00 Biënnale Havana
Ondanks de processen wil de kunstenaar verder werken aan de organisatie van een onafhankelijke Biënnale, die tussen 5 en 15 mei 2018 moet plaatsvinden. Dit evenement moet ‘de ontwikkeling van de Cubaanse cultuur ondersteunen, op een moment dat het land een ernstige geloofscrisis doormaakt en de banaliteit en wanhoop groter worden,’ aldus Luis Manuel Otero.

Bron
* Website 14medio, 15 december 2017

Link
* Een vriend over: My Brother Luis Manuel Otero Alcantara, website Havana Times, 30 november 2017

 

‘Doen alsof’ op Cuba tot kunst verheven (deel 1)

‘Artivisten’ noemen ze zich‚ de kritische kunstenaars op Cuba die weigeren met de staat mee te werken en daardoor allerlei privileges mislopen. ‘De meeste kunstenaars zijn bedreven geraakt in doen alsof. Maar als je dat lang volhoudt‚ word je wat je nadoet.’ Portret van een scene die de grenzen blijft opzoeken, opgetekend door de journaliste Maartje Duin. Met dank aan haar en aan de redactie van Wordt Vervolgd (Amnesty International) die toestemming gaven tot overname.

Het feest is al een tijdje op gang als Hamlet Lavastida (32) de dansvloer af loopt‚ op zoek naar verkoeling. Amerikaanse hits uit de jaren tachtig schallen door de speakers‚ de mojito’s vloeien rijkelijk en in een kring vertoont de ene na de andere feestganger onder luide aanmoediging zijn danskunsten. ‘Ze zijn er’‚ zegt Lavastida samenzweerderig. ‘Ik ken iedereen in deze scene en ik zie vier onbekende gezichten. Geloof me‚ die zijn van de geheime dienst.’ Op elke andere plek zou je deze kunstenaar met zijn ironische outfit – zwarte zonnebril‚ groen legeroverhemd‚ zware laarzen – niet serieus nemen. Maar dit is het huis van Tania Bruguera (48)‚ winnaar van de Prins Claus Prijs‚ hoogleraar aan Yale en op dit moment een van Cuba’s meest omstreden kunstenaars. Voor het eerst sinds haar arrestatie eind 2014 heeft ze haar huis weer opengesteld. Voor haar buren‚ voor een groep Amerikaanse studenten‚ voor bevriende dissidenten. Daar loopt Danilo ‘El Sexto’ Maldonado‚ de graffitikunstenaar die in 2015 tien maanden gevangenzat omdat hij de communistische leiders Raul en Fidel Castro had bespot door hun namen op twee biggetjes te spuiten. Gorki Aguila is er ook‚ die met zijn punkband Porno Para Ricardo zelfs niet meer in zijn eigen huiskamer mag optreden.

Tania Bruguera

Vrije meningsuiting als performance
Dat er ook een paar geheime agenten mee naar binnen glippen‚ ligt voor de hand. De gastvrouw‚ in haar bezwete hemdjurk en gympen het hartelijke middelpunt van het feest‚ haalt haar schouders erover op. Ze vindt het vooral belangrijk dat zoveel mensen uit de kunstwereld zijn gekomen. ‘Ik wil niet dat mijn collega’s bang voor me zijn’‚ zegt ze. Op 30 december 2014 is Tania Bruguera van plan naar het Plein van de Revolutie te gaan. Op belangrijke feestdagen worden daar mensenmassa’s toegesproken over de zegeningen van de revolutie. Bruguera wil er echter een performance houden‚ zoals ze eerder deed in een museum in de oude binnenstad. Het werk‚ Gefluister van Tatlin‚ bestond uit een microfoon op een podium‚ plus de uitnodiging aan het publiek om een minuut gebruik te maken van de vrijheid van meningsuiting. In de beslotenheid van het museum durfden omstanders hardop te dromen over vrijheid en democratie. Maar na afloop had een van hen gezegd: ‘Ik hoop dat er een dag komt waarop vrije meningsuiting meer is dan een performance.’ Dat zette Bruguera aan het denken. Ze moest dit werk in de openbare ruimte opvoeren. Liefst op de meest symbolische plek van het land. Het loopt anders. Die decemberochtend wordt Bruguera om vijf uur wakker van hard gebons op de deur. Ze kijkt naar buiten: de politie heeft haar huis omsingeld en een menigte staat toe te kijken. ‘Alsof ik Osama bin Laden was’‚ zegt ze later in een van de talloze interviews over het incident. Ze probeert te bellen: de telefoonlijnen zijn afgesneden. Ze wordt meegenomen en 26 uur lang ondervraagd. Na drie dagen komt ze vrij‚ mede dankzij een open brief van kunstenaars van over de hele wereld aan president Raul Castro. Twee weken na het historische telefoontje waarin de Amerikaanse president Barack Obama en hij beloofden de banden aan te halen‚ kan Castro zich geen groot schandaal permitteren. Maar haar paspoort krijgt Bruguera pas acht maanden later terug. In de tussentijd laat de geheime dienst haar niet met rust.

Weinig steun
‘De kunstenaars op Cuba die me in die periode publiekelijk steunden‚ zijn op de vingers van een hand te tellen’‚ blikt de kunstenaar enkele dagen na het feest terug. Zij had nu immers het stempel dissident. Zelf weigert Bruguera de term te gebruiken: volgens haar creeert de overheid er een vals ‘wij’ en ‘zij’ mee. Ze geeft de voorkeur aan ‘artivist’‚ een zelfbedachte samenstelling van kunstenaar en activist. Want kunst en politiek zijn op Cuba onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar niet op de manier die Bruguera voor ogen staat.

Fidel Castro spreekt met leden van het Cubaans Instituut voor de Film ICAIC. Links met bril: de overleden auteur en machtige man binnen de officiele kunstenaarswereld in Cuba, Alfredo Guevara

Privileges
‘Voor de revolutie: alles‚ tegen de revolutie niets.’ Met zijn beruchte toespraak Woorden tot de Intellectuelen legde Fidel Castro in 1961 de basis voor een cultuurbeleid dat nog altijd van kracht is. Dit beleid moest Cubanen tot grote intellectuele hoogten stuwen. Zo kwam er een grootscheepse alfabetiseringscampagne en hoogwaardig kunstonderwijs‚ allemaal gratis. Nationale kunstenaarsbonden gaven kunstenaars allerlei privileges: hun werk werd in binnen- en buitenland gepromoot en in tegenstelling tot gewone Cubanen mochten zij buitenlandse reizen maken. Toen Cuba na de val van de Muur in een diepe crisis belandde omdat de steun van de Sovjet- Unie wegviel‚ mochten kunstenaars hun werk aan buitenlanders verkopen. Ze kregen toegang tot ‘dollarwinkels’ met importproducten‚ tot dan slechts voorbehouden aan toeristen. Zo ontstond een voor westerse bezoekers omgekeerde wereld‚ met artsen en ingenieurs die rondkomen van een schamel maandsalaris‚ en kunstenaars die soms een luxe leven leiden en in dikke auto’s rondrijden.

Luxe leven
Nu het land door de oliecrisis bij bondgenoot Venezuela opnieuw in de economische problemen zit‚ is een nog vreemdere situatie ontstaan‚ zegt Bruguera. ‘Sommige kunstenaars hebben meer geld dan de Raad van Cultuur. De overheid heeft ons nodig‚ wij hen niet meer. Ik voer stevige discussies met mijn collega’s‚ want ik vind dat zij hun positie moeten inzetten om het lot van gewone Cubanen te verbeteren. Maar zelfs de meest succesvolle kunstenaar lijdt aan een slachtoffercomplex. Ze voelen zich machteloos‚ als in een huwelijk waar je niet uitstapt ondanks huiselijk geweld.’ De voorrechten die kunstenaars genoten‚ vervolgt Bruguera‚ hebben hen altijd veroordeeld tot ‘doen alsof’. Bekendste voorbeeld daarvan is wellicht de dichter Heberto Padilla‚ die in 1971 gevangen werd gezet vanwege het voorlezen van kritische poezie. Toen hij na vijf weken werd vrijgelaten‚ nam hij – duidelijk onder druk gezet – publiekelijk afstand van zijn uitlatingen. Honderden schrijvers en kunstenaars verlieten daarop het land‚ waar periodes van relatieve vrijheid en strenge repressie elkaar afwisselen tot op de dag van vandaag.

Tijdens de Bienale in Havana (2009) voerde Tania Bruguera haar act Het gefluister van Tatlin op en bood iedereen de gelegenheid achter de microfoon plaats te nemen en vrij uit te spreken, tot ergernis van de kunstautoriteiten daar aanwezig.

Zelfcensuur
De meeste achterblijvers verpakken hun kritiek in ironie of maken werk dat voor vele interpretaties vatbaar is. Ze beseffen dat een werk dat wordt toegestaan in de beslotenheid van een galerie‚ op straat ineens gevaarlijk is. Ze plegen‚ kortom‚ zelfcensuur. Bruguera: ‘Cubaanse kunstenaars zijn heel bedreven geraakt in het doen alsof. Maar als je dat lang volhoudt, word je op een gegeven moment wat je nadoet. Dat is een pijnlijk besef.’

Buitenlandse kunstkenners en – verzamelaars
Minstens zo pijnlijk vindt Bruguera de houding van buitenlandse kunstkenners en -verzamelaars die Cuba platlopen. Ze vinden het ‘interessant’ en ‘creatief’ hoe Cubanen om de censuur heen werken. ‘Mijn werk Gefluister van Tatlin was ook voor hen bedoeld. Ik ben links‚ ik ben voor sociale gelijkheid. Maar ik denk dat Cuba veel schade heeft ondervonden van linkse buitenlanders die het land door een jaren-zestig-bril zijn blijven zien. Zij hebben een wake-upcall nodig. Het huidige Cuba is een neoliberaal land dat van het woord revolutie een merk heeft gemaakt‚ en waar de politie vrouwen op straat in elkaar slaat’‚ zegt Bruguera‚ refererend aan de mensenrechtengroep Dames in het Wit.

Bron
* Maartje Duin in Wordt Vervolgd, september 2016

De Amerikaanse invasie van Cuba is begonnen (2)

Amerikanen verslinden de Cubaanse cultuur net zo gemakkelijk als zij hun vele mojitos drinken. Het eiland staat voor een uitdaging. Op het vliegveld van Havana is het niet ongewoon meer dan drie uur te wachten op vertrek, kamers in hotels en de casas particulares zijn vaak volgeboekt. Uit de meest recente overheidscijfers blijkt dat het aantal beschikbare particuliere kamers op 9.700 wordt geschat hoewel experts schatten dat slechts 3.500 van die overnachtingsmogelijkheden bruikbaar zijn.* Bij hotellobby’s staan rijen Amerikaanse toeristen in afwachting van wifi-kaarten met een 24-digitlogincode en een wachtwoord die lang niet altijd functioneren.
Hier volgt het tweede deel van de reportage van Lisette Pool van de Wall Street Journal; deel 1 publiceerden wij op 30 januari.

IJzeren sculptuur van Rafael San Juan aan de Malecón in Havana

Avontuurlijke kunstenaars en toeristen uit de VS gaan al veel langer naar Cuba. Maar waar eerst sprake was van een druppelsgewijs fenomeen is nu sprake van een vloedgolf vanwege de versoepelingen van de Obama-regering. Dat kan allemaal veranderen, zeggen specialisten, als Obama in 2017 het Witte Huis verlaat. De Republikeinse presidentskandidaten Marco Rubio en Jeb Bush veroordeelden de heropening van de Amerikaanse en Cubaanse ambassades vorig jaar zomer. Rubio heeft opgeroepen de maatregelen van de huidige regering weer terug te draaien.

Logistiek
De logistiek rond culturele bezoeken is afschrikwekkend. Amerikanen die zaken doen in Cuba moeten voorzichtig manoeuvreren tussen Amerikaanse en Cubaanse wetgeving om te voorkomen dat het embargo wordt geschonden. Zij brengen hun eigen bevoorrading mee, van vorkheftrucks tot paperclips. Een Amerikaanse filmproducer zegt dat er in het hele land, zes ‘niet zulke slechte trucks’ zijn om filmapparatuur te vervoeren. Misschien zijn er nog een twaalftal extra in een slechtere conditie. Elke Hollywoodproductie die naar het eiland komt heeft auto’s tekort om ook de Cubaanse leden van de crew te vervoeren want die hebben geen auto’s. Schilders hebben geen papier, verf of doek. De elektrische apparatuur voor muziekconcerten is gevaarlijk gedateerd en niemand beschikt over spijkers.
Bureaucratie
En dan is er bureaucratie. Een ploeg van Fox Sport-televisie uit Los Angels wilde een documentaire maken over honkbal in Cuba en zou opnames maken in een boksschool ergens in een uithoek van de stad. De ploeg had toestemming van de honkbaltrainer daar, maar men had niet voldoende met de heersende bevelstructuur rekening gehouden. De zaak lag gecompliceerd want één ministerie controleerde de helft van de school met het speelveld, maar de andere helft met de leslokalen, was weer in handen van een ander ministerie. Er begonnen onderhandelingen. De trainer rookte een sigaret. En Boris Crespo, een Cubaanse productieleider, deed pogingen uit ‘deze beschamende situatie’ te geraken. Men vond uiteindelijk een andere school, een fotogenieker gebouw in de zwembadkleuren blauw, beschilderd met een grote foto van Fidel Castro achter de ruiten.

Voorrecht
Al langer hebben visuele kunstenaars de mogelijkheid hun werk in het buitenland te verkopen wat hen tot een welgestelde klasse maakte, maar ook de weg opende voor meer particulier ondernemerschap. Uitvoerende kunstenaars behoren ook tot die burgers in het land die al een periode van tientallen jaren met buitenlandse reizen achter de  rug hebben. Visuele kunstenaars, vaak behangen met stijlvolle accessoires als Ray-Bans en de laatste iPhones, renoveren hun huizen, bouwen nieuwe en vestigen zich in art-houses. Scouts op zoek naar locaties klagen over de renovatiewoede onder welgestelde Cubanen omdat ze de oude en verweerde huizen ruineren. Die huizen zijn een essentieel onderdeel van het Cubaans toerisme; Amerikanen poseren voor de meest vervallen gebouwen en maken foto’s voor hun Facebookvrienden.

Een werk van Ernesto Domecq met een verwijzing naar een Russische tank

Deviezen
Cuba heeft twee munteenheden, één voor inwoners van het land en een andere voor bezoekers. De prijzen voor buitenlandse gasten stijgen sterk. Corey McLean, een 28-jarige filmmaker uit Los Angeles, maakte een filmreportage over surfen in Cuba. Het huis waar hij en zijn 2 collega’s verbleven, huurden ze voor $140 per week. Een andere filmploeg betaalde een week later $820. ‘Er zijn zoveel mensen die met geld smijten, mensen worden er gek van en denken ‘laten we meer vragen,’ zegt hij. Sommige Cubanen proberen de vloedgolf van Amerikanen in goede banen te leiden. De internationaal bekende kunstenaarsgroep Los Carpinteros en het opkomende duo Celia & Yunior nodigen geen cruisetoeristen en andere anonieme groepen meer uit voor een bezoek aan hun studio. Andere kunstenaars beperken het aantal gasten of bouwen complete showrooms waar, aangevuld met een hapje- en drankje, de Amerikanen worden verleid om schilderwerk en dergelijke te kopen. Vorig jaar werd de Italiaanse Galerie Continua de eerste Europese galerij die toestemming kreeg een expositieruimte in Havana te openen hoewel de autoriteiten kunstverkoop in Cuba nog verbieden. ‘Onze opening was een hit’, zegt mede-eigenaar Lorenzo Fiaschi, die vertelt dat meer dan 5.000 mensen die eerste avond langskwamen.

Commercialisering
Zulke gebeurtenissen trekken andere kunstenaars aan die hun vleugels in Cuba willen uitstrekken. De huidige Cubaanse wetgeving verbiedt het Cubanen een galerie te openen; enkel galeries in handen van de staat verkopen kunst. ‘Er zijn grote Cubaanse staatsdealers die voor een paar dollar per dag werken, maar kunst ter waarde van miljoenen verkopen. Wanneer beginnen zij hun eigen galerie?’, vraagt kunstenaar Marco A. Castillo zich af. Hij en Dagoberto Rodriguez bieden werken van Los Carpinteros aan. Het werk van deze groep bracht op een veiling dan $ 85.000 op. Recent kwamen een dozijn Amerikaanse toeristen op bezoek in een studio in Havana die feitelijk dienst doet als galerie voor drie kunstenaars. ‘Welkom, kom binnen en maakt het u gemakkelijk, wees niet te bescheiden,’ zei de Cubaanse gids Alain Rubio tot de groep. Een vrouw vraagt naar de waterverfwerken, een ander probeert een halsketting uit in de giftshop en anderen zoeken in rijen schilderijen op doek. De kunstenaar Mayito is de enige van de drie die aanwezig is; de andere twee zitten in de VS. Hij staat achter in de ruimte met een glas rum in de hand terwijl bezoekers de roestvrij stalen beelden van hem bewonderen. Een paar minuten later, arriveert een bus vol bezoekers uit Iowa. ‘We willen hier zijn voordat het commercialiseert,’ zegt Heidi Chico, directeur van een automatenfabriek in Des Moines. Een assistent van de galerie in een zijden blouse en met parelketting, beantwoordt in vloeiend Engels de vragen van de bezoekers over een kunstwerk, o.a. de urinaal in de vorm van een naakte vrouw. Prijs $45.000.

Toeristen bezoeken vaak de woning in Jaimanitas van de Cubaanse kunstenaar José Fuster met werk in de open lucht.

Gedateerde smaak
Veel Amerikaanse verzamelaars hebben gedateerde opvattingen over Cubaanse kunst, vindt Howard Farber, een verzamelaar in Miami en voormalige onroerendgoedbezitter. Hij heeft een van de grootste verzamelingen van Cubaanse kunst in de VS. ‘Veel mensen in de wereld van de kunst denken bij Cubaanse kunst nog steeds aan Carmen Miranda met een gitaar en een palmboom. Ze hebben geen idee dat het echt een andere wereld is.’ Andere grootverzamelaars als Ella Cisneros, die zes jaar geleden naar Cuba terugkeerde, moedigen insiders in de wereld van de kunst uit om juist Cuba te bezoeken en ervan te leren. Op de vooravond van de laatste Biënnale van Havana, organiseerde Cisneros een party die volgens verzamelaar Ron Pizzuti uit Ohio, kon wedijveren met elk feest in Beverly Hills. In haar moderne woning in Havana met een Range Rover voor de deur en een band bestaande uit 17 leden, dineerden de gasten met ‘hoogstwaarschijnlijk meer eten dan de meeste Cubanen in een hele maand zien,’ aldus Pizzuti.

Link
* Lisette Pool, The Wall Street Journal, 28 januari 2016 Op de site van de Wall Street Journal zijn nog Five Tips for Travelers for Cuba te lezen, Amerikaanse toeristen wel te verstaan want volgens de wet is toerisme naar Cuba voor hen nog steeds illegaal.

 Noot
*  Op Cuba zijn er nu bijna 63.000 hotelkamers, maar als het aan de overheid ligt dan moet dit aantal ruim 85.000 zijn in 2020. De overheid is hiervoor op zoek naar buitenlandse investeringen.

Onaangekondigd concert Pablo Milanés in Oud Havana

Volkomen onaangekondigd heeft de bekende Cubaanse zanger Pablo Milanés zaterdagavond met zijn begeleidingsband een concert gegeven in de wijk Jesús María in Oud-Havana. Politie en geheime dienst waren snel ter plaatse, maar grepen niet in. Volgens onafhankelijk journalist Vicente Morín Aguado woonden honderden Cubanen het concert op de hoek van Corrales y Cárdenas bij. De officiële media schonken na afloop geen aandacht aan het concert.

Zaterdagavond in Oud-Havana

Vicente Morín Aguado: ‘Zo slaagde de ongehoorzame voorzanger er uiteindelijk in wat men tijdens de gehele Twaalfde Biënnale van Havana aan de performancekunstenares Tania Bruguera had verboden, namelijk zonder toestemming van de autoriteiten de straat in bezit  nemen. Milanés maakte daarbij gebruik van zijn prestige als ‘heilige koe van de nationale cultuur’. Op de weblog La Santanilla beschrijft de onafhankelijke journalist Mario Hechavarría Driggs de verrassingsaktie van Milanés waar tientallen politieagenten, patrouilleauto’s en leden van de geheime dienst op af kwamen die de weg probeerden af te sluiten. ‘Maar ondanks dat klonken de bekende liedjes van Pablito, het geluid was slecht, maar dat deed er niet toe. De mensen kwamen om de zanger van hun leven te zien, die al enkele jaren weggehouden wordt uit de staatsmedia,’ aldus Morín Aguado.

Revolutionair
Hoewel Milanés zich omschrijft als ‘revolutionair’ uitte hij de afgelopen jaren harde kritiek op het regime. Nog recent eiste hij ‘excuus’ voor de hardvochtige behandeling die hij en anderen in de beginjaren van de revolutie kregen in de strafkampen of UMAP’s, Unidades Militares de Ayuda a la Producción*. En toen de dissident Guillermo Fariñas in 2010 doelwit werd van een campagne van het regime vanwege zijn hongerstaking, zei Milanés: ‘Dat soort dingen doe je niet. Ideeën bediscussieer je en je bestrijdt ze, maar je neemt geen mensen om hun opvattingen gevangen.’ Later wees hij als schuldige voor de lange economische crisis in Cuba op de ‘leiding van de regering’ die nooit het volk heeft vertrouwd bij ’de ontwikkeling van het land.’ Volgens Morín Aguado heeft ‘de regimegezinde pers niet over de belangrijkste culturele gebeurtenis van de afgelopen week geschreven, maar kunstenaar en bevolking hebben het recht opgeëist om bezit te nemen van de straat’, zonder toestemming vooraf, aldus deze onafhankelijke journalist.

Bron
* Diario de Cuba
Link
* Weblog La Santanilla, 24 juni 2015: Pablo Milanés toma la calle por sorpresa
* Op deze Cubaweblog, 26 februari 2015: Pablo Milanés noemt opening in Cuba ‘een façade’.
Noot
* UMAP (Unidades Militares de Ayuda a la Producción).
In deze strafkampen moesten tussen 1965 en 1968 onder directe verantwoordelijkheid van o.a. Fidel en Raúl Castro, 25.000 voornamelijk jonge mensen, onder wie kunstenaars, Jehova’s Getuigen, priesters, dominees en homoseksuelen (door het regime destijds om schreven als uitschot, parasieten en anti-socialen) dwangarbeid verrichten.

Performance-kunstenaar Tania Bruguera: ‘Buitenlands agent’

De Cubaanse performance-kunstenares Tania Bruguera had vrijdag jl. iedereen uitgenodigd in haar woning om kennis te maken met haar act El Susurro de Tatlin, die zij op 30 december van plan was te organiseren op het Plein van de Revolutie, maar die het bewind verhinderde o.a. door arrestatie van betrokken dissidenten. Bruguera’s uitnodiging was ook een reactie op het audiovisuele materiaal dat de Staatsveiligheidsdienst en het Ministerie van Cultuur over Bruguera samenstelde en dat tijdens besloten bijeenkomsten getoond wordt aan groepen Cubaanse intellectuelen en kunstenaars. Ongeveer 40 mensen waren in haar woning in de straat Tejadillo #214 verzameld waaronder activisten en onafhankelijke journalisten. Ook waren kunstenaars aanwezig vanuit galerie El Círculo, Cristo Salvador en leden van de muzikale theatergroep Omni Zona Franca.

Tania Bruguera tijdens de bijeenkomst bij haar thuis. Afgelopen week hoorde ze ook dat de voorwaardelijke hechtenis die tegen haar werd uitgesproken met 30 dagen is verlengd. Dat betekent ook dat zij geen buitenlandse reizen mag maken.

Tijdens de bijeenkomst ging Bruguera in op de gebeurtenissen eind december. Hoe men haar dwong gevangeniskleding te dragen en hoe ze besloot niet te eten tijdens de uren dat ze in arrest zou zijn. Ook ging ze gedetailleerd in op de fouillering waarvan zij slachtoffer werd en de huidige lastercampagne vanuit het regime. Haar conclusie luidde dat ‘Cubaanse kunstenaars goed weten welke grens men niet mag overschrijven. Een grens is dat men niets mag ondernemen samen met de dissidenten’. Bij haar presentatie waren geen vertegenwoordigers van het Ministerie van Cultuur of de Cubaanse staatsveiligheidsdienst aanwezig. Bruguera houdt hen verantwoordelijk voor het audio-visueel materiaal dat nu over haar wordt verspreid. Zij eist inzage van het materiaal dat tot nu toe streng geheim wordt gehouden. De bijeenkomsten op o.a. kunstopleidingen en het Centrum Wilfredo Lam (de organisator van de komende Biënnale van 22 mei tot 23 juni in Havana) zijn slechts op uitnodiging bij te wonen. Een studente die Tania’s bijeenkomst bezocht en eerder de video had gezien op haar school, vertelde dat de opsomming van alle beschuldigingen tegen Tania hard aankwam temeer ‘omdat zij zelf niet aanwezig was om haar visie te geven of zich te verdedigen.’

Poster na de arrestatie van Tania Bruguera op 30 december vanwege haar Open-Microfoon-Act op het Plein van de Revolutie

Steun buitenland: niet naar Biënnale
De Guatemalteekse kunstenaar Regina José Galindo heeft in een Open Brief aangekondigd niet deel te nemen aan de komende Biënnale in Havana die van 22 mei tot 22 juni wordt gehouden. Zij wil daarmee haar respect tonen voor Tania Bruguera en voor de gevangen genomen graffitiartiest El Sexto, die sinds december gevangen zit. In de brief aan de organisatoren van de Biënnale schrijft Galindo ‘niet naar Cuba te willen gaan en te genieten van allerlei privileges terwijl anderen worden onderdrukt’. De Peruaanse kunsthistoricus Gustavo Buntinx heeft de invitatie voor de Biënnale ook afgewezen. Hij noemt de behandeling van Tania Bruguera ‘een voorbeeld van de repressie waarvan het Cubaanse regime zich bedient.‘ (…) ‘De vervolging van de kunstenaar Tania Bruguera, die driemaal binnen  24 uur werd gearresteerd en onderworpen werd aan een Kafkaiaanse proces waarbij zelfs wettige verdediging een godsoordeel is. En dat vanwege het enkele feit dat zij iedere burger de gelegenheid wenste te geven 1 minuut gebruik te maken van de vrijheid van meningsuiting. Als een kunstvorm……,’ aldus Buntinx.

De Guatemalteekste kunstenaar Regina José Galindo weigert aan de Biennale van Havana in mei aanstaande deel te nemen

Bron
* 14ymedio, 13 maart 2015
Linken
* Open Brief van José Galindo (Guatemala)
*  Open Brief van Gustavo Buntinx (Peru)
* Website Biënnale Havana
* De video die de Cubaanse autoriteiten samenstelden met beschuldigingen aan het adres van Tania Bruguera is tot nu toe niet beschikbaar. Hij wordt vertoond tijdens bijeenkomsten van Cubaanse kunstenaars in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de Cubaanse staatsveiligheid. De website ArtNet (Engelstalig) geeft meer informatie over de campagne tegen Tania.
* Deze Cubaweblog publiceerde op 31 december 2014 over de act van Tania Bruguera en de reactie van de autoriteiten.

Verrassend begin van Elfde Biënnale in Havana

De schilder, beeldhouwer en filmer Manuel Mendive verraste vrijdag de inwoners van Havana met 200 beschilderde stadsgenoten. Zij trokken van Parque Central naar de baai van de Malecón en weer terug naar het Capitoolgebouw.

Mendive aan het werk

Ongeveer 15 van hen liepen naakt, maar beschilderd door Oud Havana terwijl enkele politie-agenten op motoren de groep begeleidden.

Mendive noemde zijn werk ‘een eerbetoon aan onszelf’ en aan ‘de hoofden’ en omschreef zijn werk als ‘een oproep aan de versterking van de menselijkheid, de liefde en de natuur tussen de mensen.’  De act was een onderdeel van de Elfde Biënnale die nu in Havana plaats vindt.

Linken
* Meer beelden van de activiteiten van Mendive
* Over de Biënnale van Havana 2012