Zittend op de binnenplaats van een schilderachtige boekwinkel annex café in Miami, glimlacht de Cubaanse schrijver Leonardo Padura terwijl hij aan een sigaret trekt. Heel zijn leven heeft zich bijna volledig afgespeeld in zo’n buurt in Havana. Nu heeft Padura binnen Cuba een bepaalde positie veroverd, namelijk die van de publieke intellectueel die hoewel kritisch, geaccepteerd wordt door de samenleving.
Padura is geboren in Mantilla, is er opgevoed en getrouwd en hij schreef er zijn detectiveromans die hem internationale faam bezorgden. Hij woont nog steeds in het huis van zijn jeugd en zit graag op een bankje, tegenover een nieuwe snoepwinkel die pas is geopend en luistert naar het gepraat van de klanten. Zijn buren noemen hem ‘de beroemde schrijver.’ ‘Maar ik ben gelukkig,’ zegt hij, ‘want zij kennen me ook nog als de zoon van mijn vader en moeder.’ Padura heeft in Cuba een plek veroverd die maar weinig schrijvers na de revolutie wisten te bereiken, namelijk die van een publieke intellectueel die geaccepteerd wordt door de Cubaanse samenleving en ook nog kritisch is. Hij is nu op het hoogtepunt van zijn litteraire carrière en is op tournee in de VS waar hij Miami, New York en Chicago bezoekt. Zijn veelgeprezen laatste roman De man die van honden hield is er vertaald en uitgegeven bij Farrar, Straus and Giroux.
Misdaadromans
‘Ik denk dat het Amerikaanse publiek geboeid is door zijn detective romans,’ aldus Ana Mario Dopico, hoogleraar in de vergelijkende literatuurwetenschappen aan de Universiteit van New York. ‘Hij zorgt voor een frisse wind want lezen over Cuba is vaak erg politiek en getekend door de Koude Oorlog.’ Hoofdfiguur in de detectives van Padura is Mario Conde, een aan lager wal geraakte politiedetective, die misdaden moet oplossen in de onderbuik van de post Cubaanse-Sovjetsamenleving. Zijn onderzoek leggen de tegenstrijdigheden en de tekortkomingen van een revolutie in neergang bloot, maar de romans van Padura zijn nooit openlijk politiek. Padura benadrukt herhaaldelijk dat hij zich met geen politieke beweging, noch met de staat of met dissidenten identificeert. Hij ziet zichzelf als een kroniekschrijver van het Cubaanse leven. ‘Als mijn werk één positief effect heeft, is het wel de houding van onafhankelijkheid,’ zegt hij. ‘Een standpunt innemen, ruimte pakken die vrij is van politieke voorkeuren.’
Ketters is de titel van een van de laatste boeken van Padura. Het verscheen niet in Cuba.
Van na de Revolutie
Padura is in 1955 geboren en maakt deel uit van de generatie die geen of nauwelijks herinneringen heeft aan het Cuba van voor de revolutie van Fidel in 1959. Hij groeide op toen het eiland al profiteerde van de steun van de Sovjet-Unie en begon zijn literaire carrière tijdens de zogeheten Speciale Periode, de jaren die volgden na de breuk met de Sovjet Unie. Zijn vier misdaadromans met Mario Conde werden in de jaren negentig gepubliceerd op een moment dat er een beperkte tolerantie bestond voor kritiek in de kunst. Padura geeft toe dat de situatie daarvoor dramatisch anders was. Schrijvers als Reinaldo Arenas die het communistische regime veroordeelden, werden gevangen gezet en hun werk was niet of nauwelijks in Cuba te vinden. Nu is er meer ruimte voor de lichte kritische toon van schrijvers als Padura, Wendy Guerra of Pedro Juan Gutierrez, maar vrijheid blijft een vaag en kwetsbaar begrip. ‘Cuba is een land dat wordt geregeerd door een partij, en die partij heeft een socialistisch keurmerk en vaak worden uitingen van individuele expressie niet begrepen omdat zij als agressie tegen de partij, de staat, de regelgeving, die ook de natie vertegenwoordigen,’ zegt Padura.
Genre
Dat hij succesvol de grenzen heeft verkend heeft wellicht ook te maken met het genre van zijn werk. De misdaadroman onthult verborgen werelden van vrienden die verraad plegen, van onbetrouwbare autoriteiten en het is een genre dat de auteur toestaat ‘over politiek te spreken zonder politiek te bedrijven,’ aldus Dopico. Maar hoewel hij op dit moment zonder problemen in Cuba wordt gepubliceerd, vindt hij in de officiële media veel minder weerklank dat die schrijvers die veel minder indringend over het leven in Cuba schrijven,’ aldus Ted Henken, een professor aan het Baruch College.
De omslag van de Amerikaanse versie van De man die van honden hield. Trotski, de medehoofdrolspeler van de Russische revolutie van 1917 werd in 1940 in opdracht van Stalin door Ramon Mercader in Mexico Stad vermoord. De hoofdpersoon in Padura’s roman heeft in 1977 een ontmoeting met Ramon Mercader, die dan in de Cubaanse hoofdstad is aangekomen om er vanwege kanker zijn laatste dagen door te maken. (De moordenaar van Trotski, Mercader ontvluchtte in de jaren zeventig daadwerkelijk de Sovjet Unie en zou in Havana aan kanker overlijden, redactie)
Politieke ondervragingen
‘Padura kan een boek publiceren zoals De man die van honden hield, maar dat boek zal niet besproken worden in de kranten of op radio en televisie,’ aldus Henken. Tegelijkertijd kan Padura genoemd worden en de nationale literatuurprijs winnen, zoals hij vorig jaar deed. De man die van honden hield mengt het verhaal over Leon Trotsky, zijn moordenaar Ramon Mercader en een uitgetelde Cubaanse auteur die Mercader’s pad kruist. Onlangs publiceerde Padura in Spanje ook een boek met de titel Ketters, dat handelt over het thema van de individuele vrijheid. De zachtsprekende grijsbebaarde Padura zegt dat zijn vrienden hem moesten overtuigen een reis door de VS te maken omdat hij bevreesd was in politieke verhoren terecht te komen. Maar op de eerste avond in Miami werden alleen vragen over zijn werk gesteld. Hier blijven of ergens anders buiten Cuba is voor hem geen optie. Hij zegt dat hij de buurt in Mantilla waar zijn vader, grootouders en zelfs achtergrootouders woonden, nodig heeft: ‘Ik moet dicht op de werkelijkheid leven om de polsslag te voelen van hoe Cubanen leven,’ aldus Padura.
Bron
* Christine Armario, Associated Press, februari 2014
Linken
* Deze weblog (29 november 2013): Een roman schrijven op Cuba is een ramp
* Havana Times: Leon Trotsky, Padura and Me
CUBA 