Eigen huis kopen is verregaande verandering Cubaans systeem

Cuba staat burgers en permanent residerenden voortaan toe een huis te kopen en te verkopen. Volgens de New York Times van vandaag is het de meest vergaande wijziging in de richting van een marktgericht systeem in Cuba, dat door de regering van Raúl Castro is ingevoerd. De Cubaanse-Amerikanen zullen er, embargo of niet, een voorname rol spelen.

Woning blok in de wijk Alamar in Oost Havana

Op 10 november zullen de maatregelen volgens het Staatsblad van kracht worden en hoewel sommige teksten nog niet klaar zijn, is de tekst die donderdag werd gepubliceerd een breuk met tientallen jaren socialistisch wonen in Cuba. Voor de eerste keer sinds de revolutie, mogen kopers en verkopers zelf prijzen vaststellen en zelf besluiten wanneer ze hun woning verlaten of betrekken.* ‘Het is een understatement om deze verandering verregaand te noemen,’ aldus Pedro Freyre, een expert in Cubaans-Amerikaanse juridische kwesties die doceert aan de Columbia Law School. ‘Dit is de basis, zo bouw je het kapitalisme op, te beginnen bij de toestemming voor de vrije handel van eigendommen.’ Cubaanse officials zullen het daarmee oneens zijn; zij zullen zeggen dat zij door deze economische hervorming op zorgvuldige wijze het socialisme beschermen.’ De nieuwe wet bevat enkele voorzieningen om speculatie en de concentratie van rijkdommen in één hand, te voorkomen. Eigenaren mogen twee woningen bezitten (een eigen woning en een vakantiehuis) en de financiering verloopt via de Cubaanse Centrale Bank, die ook provisie zal heffen waarvan de hoogte nu nog onbekend is. En de koper en verkoper zullen 8% belasting moeten betalen.

Stimulans voor economie
Experts – die de wet al enkele maanden verwachtten – menen dat de gevolgen verreikend kunnen zijn in een land waar veranderingen beperkt zijn en de vraag naar allerlei soorten vrijheden steeds sluimerend aanwezig is. De wet zou een doos van Pandora kunnen openen met de voordelen én de risico’s. Aan de ene kant kunnen er miljoenen dollars vrij komen die al tientallen jaren verborgen worden gehouden, maar nu beschikbaar komen voor verkoop. Economen in Cuba die de economische liberalisering steunen, zeggen dat de veranderingen tot nu toe – ruimte maken voor kleine ondernemers en meer particuliere initiatieven in de landbouw – een beperkt effect hebben omdat de interne vraag klein is. Sommigen van hen geloven dat het kapitaal van de huizenverkoop een enorme boost kan geven aan de ontwikkeling van de economie van het eiland. Het zal zeker leiden tot een golf van renovaties. ‘Met een huizenmarkt, hebben mensen plotseling enige rijkdom en dat is een stimulans voor de economie die leidt tot nieuwe activiteiten,’ aldus Ted Henken, een hoogleraar aan het Baruch College in New York.

Tot nu werden in Cuba geen huizen verkocht maar veranderde men van woning via woningruil. Op sommige plaatsen in Havana, o.a. bij het Prado, ontmoetten de 'kopers' en 'verkopers' elkaar.

Groei daklozen
Maar er is ook bezorgdheid. Mario Coyula, voorheen betrokken als leiddinggevende bij de renovatieprojecten in Havana, zegt dat grootschalige koop en verkoop leiden tot een ‘enorme herinrichting’  in Havana en in andere steden als de rijkdom naar de betere wijken trekt. Het zal de spanningen tussen de klassen doen toenemen. En omdat het eiland al een enorm tekort aan woningen kent – met veel gezinnen, gescheiden koppels die toch verder samenwonen bij gebrek aan betere opties – zeggen de critici dat verplaatsingen kunnen leiden tot de groei van het aantal daklozen. Als twee gezinnen nu nog een woning delen en een van hen bezit het huidige recht op eigendom met de beperkte rechten van nu, kan volgens de nieuwe wet, deze eigenaar verkopen en het ander gezin zou dan de woning moeten verlaten. Veel Cubanen zijn bang dat het marktsysteem hen in de kou laat staan. ‘Wat gebeurt er als ik mijn huis verkoop en ik kan geen andere woning vinden? Waar moet ik slapen,’ zegt Félix Méndez, een 47-jarige ziekenhuistechnicus die op een boulevard in Havana op zoek is naar mensen die een woning willen ruilen, het huidige systeem dat oogluikend werd toegestaan. Hij geeft de voorkeur aan deze ruilhandel want de nieuwe wet heft ook nog een 4% belasting op je transactie.

Aankoop door buitenlanders
Een nog onbeantwoorde vraag is de rol van buitenlanders en Cubaanse ballingen. De wet vereist permanente residentie maar, volgens Pedro Freyre, zou de werking van de wet zich ook uitstrekken tot gebieden als ‘recreatie’ en ‘vakantiedoeleinden’ en dat zou mogelijkheden bieden voor vestiging in bepaalde plekken, bijvoorbeeld aan de kust, in Oud-Havana en bij de luxe golfinstellingen, die op dit moment met behulp van buitenlands kapitaal worden ontwikkeld. De nieuwe wet spreekt niet over het eigendom dat bij het begin van de revolutie is geconfisqueerd en een geschatte waarde van miljarden dollars heeft. Wereldwijd gelden in geval eigendomswetten die compensatie voorschrijven maar geen teruggave. Cuba staat tot nu toe op het standpunt dat de VS eerst de schade ten gevolge van het handelsembargo dat in 1962 werd uitgeroepen, moet vergoeden. Maar toegestaan of niet, de Cubaanse –Amerikanen zullen ongetwijfeld hun weg vinden in de wereld van het Cubaans onroerend goed. Het besluit van president Obama uit 2009 om onbeperkt naar Cuba te kunnen reizen en onbeperkt geld over te maken, zorgt voor een constante instroom van dollars en tienduizenden Cubaanse-Amerikaanse bezoekers. Vanuit Miami wordt al geld gekanaliseerd naar familieleden om hen in staat te stellen hun woning te kopen en eventueel de voormalige familiewoningen die werden genationaliseerd, terug te kopen. Zo kan 10 november de start worden van een stroom van indirecte investeringen, blokkade of geen blokkade.

Woonkazerne in centrum van Havana waar vaak honderden gezinnen wonen

Rol Cubaanse Amerikanen
‘Ik weet niet of de Cubaanse-Amerikanen de markt gaan controleren,’ zegt Philip Peters, een expert van het Lexington Institute in Washington, maar ‘zeker is dat dat de markt die gaat ontstaan, sterk beïnvloed en gevormd zal worden door de vraag van Cubanen van buiten Cuba zelf.’  En hoewel de markt open is, wil dit nog niet zeggen dat ze transparant zal zijn. De cultuur waarbij rijkdom verborgen wordt gehouden voor de regering, voor de buren is in Cuba sterk. En hoewel er in de wet gevangenisstraffen staan vermeld voor mensen die liegen over de hoogte van de huizenprijzen, zeggen Cubanen die op dit moment in deze sector werken, dat kopers en verkopers zullen blijven liegen over de werkelijke waarde van de transacties. ‘Niemand kan zich in Cuba een tweede woning veroorloven, als hij de afgelopen 50 jaar volgens eerlijke regels, heeft gewerkt,’ zegt Gerardo, een makelaar van onroerend goed die zijn naam niet vermeld wil zien staan omdat zijn beroep tot nu toe illegaal is. ‘Dat geld komt van familieleden overzee.’ Hij voegt er aan toe dat het opkomend kapitalisme gepaard zal gaan met een zwarte markt, die net zo moeilijk te duiden en uit te roeien is als de ondergrondse economie, die is ontstaan in een periode van tientallen jaren socialisme.

Link
*  Victoria Burnet in de New York Times van 3 november 2011

• De wet moet ook een einde maken aan allerlei transacties, waarmee de huidige permutas / verhuizingen op dit moment nog gepaard gaan. Gedacht kan dan worden aan zwart geld, geschenken bij woningruil en financiële voordelen voor de woningruil van Cubanen,  die legaal emigreren. Om te voorkomen dat deze woningen in handen van de overheid vielen bij emigratie, werd de eigenlijke woning verlaten en verhuisde men vaak  naar een zeer kleine woning, c.q. krot van waaruit men emigreerde.