De rij voor de douanebalie is meters lang. Het is warm en vliegen landen op de passagiers die zojuist zijn aangekomen op het vliegveld van Havana. Om hen heen staan airco’s, gigantische tassen en allerlei dozen met het etiket ‘medicijnen’, die naar alle waarschijnlijkheid flacons multivitamines en voedingssupplementen bevatten, producten waarnaar de laatste jaren steeds meer vraag is. De supplementen, die op Cuba oorspronkelijk werden geïntroduceerd als ondersteuning bij de voeding van kinderen, ouderen en herstellende patienten, worden nu volop geslikt door jongvolwassenen en mensen die veel sporten of willen voorkomen dat ze ziek worden. Het slikken van supplementen werd van voedingshulpmiddel tot statussymbool in de Cubaanse maatschappij.
Polivit is al twintig jaar metgezel van de ondervoeding van de eilandbewoners
‘Dit gaat om gebruik zonder medisch toezicht waarmee mensen zonder echte noodzaak lange periodes doorgaan’, zegt Caridad Herrera, die al meer dan twintig jaar als specialist werkt op de algemene heelkunde van een polikliniek in Havana. ‘Ik heb patiënten gehad die die pillen slikten als snoepjes, alleen maar omdat ze geloven dat ze meer vitamines nodig hebben of omdat een zoon hen wat ‘leuke’ pillen toestuurde van daar’, klaagt de dokter. ‘De mensen denken dat ze gezond kunnen blijven door alleen maar dagelijks een pil te slikken, maar het is de levensstijl die echt van invloed is’.
De Wereldgezondheidsorganisatie WHO adviseert een heel beperkt gebruik van voedingssupplementen en vitamines. Bovendien stelt ze dat het verhogen van de doses ernstige problemen kan veroorzaken, waaronder aangeboren afwijkingen en een toename van sterfte onder volwassenen. Toch lijkt de meerderheid van de Cubanen zich niets aan te trekken van deze waarschuwingen en volgens verschillende specialisten met wie deze krant sprak, neemt het gebruik van vitamines toe. Het slikken van supplementen is geworden tot een van de statussymbolen die tegenwoordig zichtbaar zijn in de Cubaanse maatschappij.
Speciale Periode
‘Je zult je als herboren wanen, gelukkiger en krachtiger’, luidt een advertentie op een van de talloze webpagina’s waar duizenden Cubanen heengaan om zowel pijnstillers als auto’s te kopen. ‘Als je iedere dag actiever wilt zijn en vol leven, bel me dan’, nodigt de tekst uit. Het aanbod bestaat uit ‘vitamine-C-kauwtabletten voor kinderen’ tot ‘tabletten met een smaakje voor volwassenen’, allemaal ‘felgekleurd en van goede kwaliteit’. De zwarte markt kent een grote variëteit aan vitamines en voedingscomplexen die contrasteert met de lege schappen van de staatsapotheken waar velen nog steeds komen zoeken naar het aloude Polivit dat al bijna 25 jaar samengaat met de ondervoeding van de bevolking. Verschillende medische onderzoeken die werden uitgevoerd vanaf de grote recessie of Speciale Periode, die volgde op de val van het Sovjetblok, toonden aan dat de Cubanen een ernstig tekort hadden aan vitamine A, thiamine (vitamine B1) en nicotinamide (vitamine B3), en aan de hele groep vitamine B. Van die tekorten hoorden ze uit de onafhankelijke en buitenlandse pers, in weerwil van de overheidspogingen het probleem te verzwijgen. 
Het Ministerie van Volksgezondheid begon multivitaminetabletten te verspreiden, die in het eerste jaar gratis verkrijgbaar waren via de huisartsklinieken, maar later gesubsidieerd in het reguliere assortiment van de apotheken kwamen. De naam, Polivit of Multivit, werd een symbool voor de schaarste van die moeilijke jaren. Het complex aan voedingsstoffen bevat naast foliumzuur de vitamines A en B, en heeft een intens gele kleur, zozeer zelfs dat sommige mensen de pillen gebruikten om rijst te kleuren in een tijd dat levensmiddelenkleurstoffen verdwenen uit de schappen van de winkels. Ook ontbrak het niet aan grappen over Polivit, tegen de achtergrond van de paranoia in de maatschappij door de excessieve overheidscontroles, herdoopten sommigen de pillen uit achterdocht zelfs tot ‘la quita alma’ of ‘zij die je ziel stelen’.
- Farmacia (Apotheek) Central in Havana
Voedingssuplementen
In 2003 wees een onderzoek van het Instituto de Nutrición e Higiene de los Alimentos (INHA)/Instituut voor Voeding en Hygiëne van Voedingswaren uit dat 26,4 procent van de bevolking vitaminesupplementen gebruikte. Uit een steekproef onder bijna 50.000 ondervraagden voerde bijna driekwart van hen aan dat ze deze voedingsstoffen niet slikten omdat ze het ’niet gewend’ waren of omdat ze merkten dat ze er meer honger door kregen. In de gezinnen die ze wel gebruikten, vond het INHA dat het vrijwel altijd ging om kinderen en ouderen. Het onderzoek gaf ook aan dat Polivit-gebruik onregelmatig is vanwege schommelingen in de verkrijgbaarheid waardoor een regelmatig gebruik voor veel mensen onmogelijk is. ‘Ik slik het al bijna twintig jaar omdat ik veel problemen met mijn gezondheid heb gehad en ik mijn dieet moet ondersteunen, dat ook niet erg gevarieerd is’, vertelt de 68-jarige Azucena die deze zaterdag staat te wachten in de omgeving van de apotheek in de Calle Carlos III om te vragen of er Polivit is gearriveerd.
Aantrekkelijk
Afgelopen december erkenden het Ministerie van Volksgezondheid en de Grupo estatal de las Industrias Biotecnológica y Farmmacéutica (BioCubaFarma)/Staatsgroep van Biotechnische en Farmaceutische Industrieën (BioCubaFarma) de ‘instabiliteit’ in de levering van medicamenten en supplementen. De wanbetalingen aan de leveranciers van grondstoffen beïnvloedden de productie, waardoor import van meer dan 85 procent van de samenstellende stoffen nodig is. Azucena klaagt ook dat Polivit ‘er niet erg aantrekkelijk uitziet’ en dat het harde tabletten zijn. ‘Om een kind over te halen dat hij ze neemt is wat aantrekkelijkheid nodig’. Om de slechte verkrijgbaarheid en de ‘saaiheid’ van Polivit te compenseren wenden veel families zich tot familieleden in het buitenland of kopen ze de supplementen op de zwarte markt. De douane staat de import toe van maximaal tien kilo aan medicamenten die zijn ‘uitgezonderd van betaling van douanerechten, mits aangeboden in originele verpakking en apart van overige artikelen’, zodat een groot deel van de ‘vitaliteitsmarkt’ wordt gevoed met de individuele import door reizigers. ‘Iedere keer dat ik kom heb ik mijn tien kilo medicijnen bij me en het grootste deel zijn vitamines voor mijn familie’, vertelt Rebeca Orizondo, een Cubaanse die in Miami woont sinds ze het eiland verliet tijdens de Crisis van de balseros (Vluchtelingen per vlot) in 1994. ‘Mijn moeder, die al erg oud is, kan niet zonder Omega 3, en evenmin zonder calcium, zodat ik er haar van blijf voorzien’. In al deze pilletjes worden ook de groeiende sociale verschillen duidelijk die het land doorsnijden en die heel vaak zijn gebaseerd op toegang tot deviezen CUC’s of op simpel contact met buitenlanders.
Bron
* Marcelo Hernández, website 14ymedio, 5 januari 2018
CUBA 