Kleinzoon van Che: ‘Cuba is een grammofoonplaat met een grote kras’

Canek Sánchez Guevara, de kleinzoon van Ernesto Che Guevara, stierf vorig jaar op 40-jarige leeftijd in Mexico. Zowel in Frankrijk als Spanje kwam postuum een boek van hem uit met de titel 33 revoluciónes. Volgens Che’s kleinzoon is Cuba als ‘een grammofoonplaat met een grote kras.’ Het boek klaagt de Cubaanse revolutie en de dagelijkse gang van zaken op het eiland in heldere bewoordingen aan. Guevara werd er in onder gedompeld nadat hij zijn jeugd afwisselend in Italië, Spanje en Mexico doorbracht.

Canek Sánchez Guevara

Amper 12 jaar oud kwam de kleinzoon van Ernesto Che Guevara en zoon van Che’s oudste dochter Hilda, terug in zijn geboorteland en werd er geconfronteerd met een werkelijkheid die sterk verschilde van de voorstellingen die er bestonden in het hart van de linkse familie waar hij uit voortkwam. ‘Elke dag is een herhaling van de vorige, elke week, elke maand en elk jaar en elke geluid herhaalt het vorige geluid tot er nog maar een vage en onherkenbare gelijkenis is met de originele grammofoonplaat,’ schrijft hij. Canek kon zich niet indenken toen hij op het eiland landde, dat hij een werkelijkheid binnentrad die op het punt stond abrupt te veranderen. In de verre Sovjet Unie, voerde Michael Gorbachov de perestrojka in, terwijl Fidel Castro opriep tot een bekering waarbij ‘de fouten en negatieve tendensen zouden worden gerectificeerd’ en waarbij hij de boerenmarkten demoniseerde en opriep ‘het socialisme niet op te bouwen met kapitalistische middelen’.

De vierjarige Canek in 1977

Papa’s zoontjes
De kleinzoon van de guerrillero was in een land terechtgekomen waar ‘niets functioneerde maar alles hetzelfde bleef’, zoals hij beschrijft in 33 revoluciónes. Deze botsing tussen de propaganda en het leven op straat is de kern van zijn boek waar hij 10 jaar aan werkte. Het verscheen pas na zijn onverwachte overlijden vanwege complicaties bij een hartoperatie. Als vriend van ontwerpers, bewonderaar van enkele bekende zangers verscheen hij in lokalen van de staat en hield zich ’s nachts op in de diepste krochten van Havana. Hij was een vreemde ‘hijo de papa’ of vader’s kindje.* Want in de clans van commandanten, generaals en hoge functionarissen waar iedereen strijd voert om luizenbaantjes, gaf de telg van Che’s dochter de voorkeur aan een leven in de schaduw en deed hij zijn best onopgemerkt te blijven.

De jeugdige Hilda Guevara, moeder van Canek, met haar vader Che Guevara (1960)

Geen land voor rebellen
Canek werd in 1974 in Havana geboren uit het huwelijk van Hilda Guevara Gadea en de Mexicaan Alberto Sánchez Hernández, een jonge man uit Monterrey, die actief betrokken was bij de Liga de los Comunistas Armados / Liga van Bewapende Communisten en die naar Cuba kwam nadat hij een vliegtuig had gekaapt. Vrienden van Canek grapten later dat de rebellie al in zijn genen zat….maar Cuba is geen land voor rebellen. Hij weigerde zich aan te sluiten bij de officiële lofzangen en deed zijn naam eer aan (in de taal van de Maya’s’ betekent Canek zwarte slang), en bewoog zich zonder pretenties door de samenleving in een land als Cuba, waar alleen een verwijzing naar zijn  grootvader deuren zou hebben geopend. De machtigen moesten niets hebben van de fascinatie voor de zelfkant van deze jongeman, voor de gewone man in de straat zonder militaire rangen of vermeldingen in een biografie.

Speciale periode
In de verhalen die in 33 revoluciónes zijn opgenomen, sijpelt veel door van de bekentenis die de auteur in een autobiografische tekst** in 2006 deed:  ‘Ik hield van Cuba en ik haatte het zoals je alleen maar iets dat waardevol is, kan liefhebben én haten, iets dat  fundamenteel deel uitmaakt van iemands persoonlijkheid’. Hij woonde tijdens de moeilijkste periode op het eiland; de Speciale Periode, de crisis van de vlotvluchtelingen of balseros en in 1996 besloot hij zich in Oaxaca in Mexico te vestigen, waar een groot deel van zijn werk als schrijver, ontwerper en cultuurpromotor gestalte zou krijgen. Jaren later legt hij uit dat zijn vertrek uit Cuba voor een groot deel samenhing met ‘de criminalisering van het anders zijn’, die zich in zijn geboorteland voordeed en hij noemde ‘de vervolging van homoseksuelen, hippies, vrijdenkers, vakbondsmensen en dichters’ en het aan de macht komen van een ‘socialistische hogere burgerij’ die voorwendt ‘proletarisch te zijn’. Daar wilde hij niet toe behoren en ook niet aan bijdragen.

Omslag van ‘33 revoluciones’ van Canek Sánchez Guevara, uitgegeven door Alfaguara

Mislukking van de utopie
De verschijning van dit boek bij een Spaanse uitgeverij, valt samen met de huichelachtige officiële eerbewijzen in Cuba voor zijn grootvader bij gelegenheid van diens dood op 9 oktober 1967. De koppen van de officiele media herhaalden, zij het kleiner dan anders vanwege de orkaan Matthew, de oude toverformules over de ‘heroïsche guerrillero’ en ‘paladijn van de vrijheid’ die wij Guevara de la Serna toedichten. Maar je hoeft maar door de straten van Oud-Havana te lopen om de zien hoe de grootvader van Canek, een goedkope toeristische fetisj is geworden, afgedrukt op een willekeurig T-shirt, asbak of voorwerp van primitieve kunst, bedoeld om herinneringen en illusies te slijten. In elk bar vol met Amerikanen, klinkt de zinsnede uit het lied over Che ‘aquí se queda la clara, la entrañable transparencia, de tu querida presencia Comandante Che Guevara’ ( hier wordt zichtbaar de diepe genegenheid voor uw geliefde aanwezigheid, Comandante Che Guevara)  en dat levert applaus en fooien op. (zie lied op YouTube)

Veel fooien
Het is de muzikale vertolking van de mislukking van de utopie. De akkoorden die keer op keer worden herhaald en die de kleinzoon van de omstreden guerrillero zo raak in zijn boek verzamelt, waar het leven in het Cuba van Fidel Castro nooit verder kwam dan ‘een kras op een vervuilde grammofoonplaat. Miljoenen krassen op vuile platen. Keer op keer weer die kras op de grammofoonplaat van de tijd.’

Bron
* Reinaldo Escobar op de website 14ymedio, 29 oktober 2016
Linken
** Tekst ‘Quién es el nieto de Ernesto Che Guevara?’ van Canek Sánchez Guevara op de weblog El Veraz (2006) waarin hij zijn leven beschrijft.
*  YouTube: het lied opgedragen aan Che: La entrañable transparencia…el che, 3.50 minuten
* The Independent, 25 januari 2015: Canek Sanchez Guevara: The grandson of Che Guevara who became an anti-Castro dissident
Noot
* ‘Hijo de papa’ of vader’s kindjes. Zo worden de zonen en dochters genoemd van vooraanstaande Cubanen die zich materieel meer kunnen permitteren en gerekend worden tot de jetset van Havana.