Kan Cuba leren van de DDR?

De transformatie van de DDR of Oost-Duitsland levert belangrijke lessen voor Cuba op als het land zich opent voor toenemende bankactiviteiten, landbouwontwikkeling en informatie-uitwisseling uit de VS, maar er is één verschil: de DDR liberaliseerde eerst zijn politiek systeem en negeerde de angst op een ingrijpen van de troepen van de Sovjet-Unie en de mogelijkheid dat de geheime politie Stasi dissidenten zou opsluiten. Gorbatsjov’s minachting voor de leider van de DDR, Erich Honecker, en zijn politiek van zelfbeschikking leidden tot terughoudendheid bij de Sovjets tegenover de politieke liberalisering in de DDR, Polen en Hongarije. Dat schrijft Diana Villiers Negroponte, Nonresident Senior Fellow, Foreign Policy aan het Brookings Institute in Newsweek.

In april 1989 bezoekt Gorbatsjov Cuba. Samen met zijn vrouw Raisa en Fidel Castro legde hij op 4 april een krans in het Lenin Park

Vijfentwintig jaar later staat Cuba voor de opgave de economie te liberaliseren en wellicht ook zijn politiek. De beslissing van president Obama de diplomatieke relaties met Cuba te herstellen stelt Amerikaanse instellingen in staat rekeningen te openen bij Cubaanse financiële instellingen, biedt Amerikaanse instellingen in derde landen – zoals de Europese Unie en Canada – in staat transacties met Cuba te verrichten in derde landen, geeft Amerikaanse banken toegang tot Cuba door middel van creditcards en voorziet in de export van telecommunicatieapparatuur, bouwmaterialen en landbouwapparatuur voor particuliere burgers en kleine boeren. Kortom, Cubanen krijgen toegang tot Amerikaanse banken, telecommunicatie en de landbouwsector. Dat is de grens van wat Obama kan ondernemen op basis van zijn zogeheten uitvoerende bevoegdheden. Om de sancties op te heffen zijn wettelijke veranderingen nodig.

Juni 1972: Fidel Castro bezoekt zijn collega-president van de DDR, Honecker

Pijnlijke transformatie
Met de mogelijkheid op Amerikaanse kredieten, zullen Cubanen voordeel kunnen behalen uit het beleid van president Raúl Castro om staatswinkels en restaurants te privatiseren. Maar privatisering en toegankelijkheid van kredieten leidt niet alleen tot de herstructurering van een centraal geleide economie. Een markt gestuurd prijs-  en monetair systeem, in samenhang met een raamwerk van nieuwe regels, moet wel gecreëerd worden. Er zijn voldoende adviseurs uit de voormalige DDR, Polen en Hongarije die Havana kunnen adviseren over de meest aantrekkelijke modellen tot transformatie. Dat proces kan pijnlijk zijn wanneer een einde komt aan allerlei subsidies, maar het perspectief van een markteconomie met mogelijkheden tot meer welvaart verleidde velen in Oost-Europa en zal veel Cubanen veranderen in ondernemers. De economische transformatie in de DDR ging gepaard met een verzwakking van het politieke regime en leidde tot het houden van vrije verkiezingen. De archieven van de verachte Stasi werden geopend en men stelde burgers in staat hun eigen dossiers in te zien en te ontdekken door wie zij werden bespioneerd. Die opening, die bekend staat onder het Russische woord glasnost, veranderde de cultuur van Oost-Europa. Het stelde de burgers in staat hun regering te bekritiseren, te klagen over tekorten en politieke leiders belachelijk te maken. Willen de Castro-broers hetzelfde?

Geen glasnost
Fidel Castro verwierp krachtig het idee van glasnost toen Michael Gorbatsjov in april 1989 Cuba bezocht. Hij verzekerde dat glasnost het communistisch systeem zou ondermijnen en hij had gelijk. Tot hoever wil zijn broer Raúl gaan om de controle te handhaven over onafhankelijke stemmen op het eiland? Zal hij met de groeiende toegankelijkheid tot internet en sociale media doorgaan met de onverholen repressie van dissidenten? De Cubaanse dissidente blogger Yoani Sánchez heeft heel wat volgers op haar blog, maar de meesten komen van buiten Cuba. Twee jaar geleden mocht ze naar Europa en de VS reizen om haar openhartige kijk op het leven op het eiland te laten horen. Eenmaal terug heeft ze herhaaldelijk gepleit voor politieke openingen en begon zij een digitale nieuwskrant 14ymedio. Anderen hebben haar gevolgd, maar nog steeds worden kunstenaars op het politiebureau ontboden om ondervraagd te worden. We kunnen vandaag niet concluderen dat glasnost Cuba bereikt heeft.

Verdwijnen angst
Het verdwijnen van de angst onder burgers om zich te uiten is de belangrijkste factor waardoor de Sovjetregimes in de DDR en elders in Oost-Europa verdwenen. Het besef dat een gevangenisstraf niet langer het gevolg was van kritiek en protesten op straat, maakte dat duizenden burgers in oktober 1989 in de DDR de straat opgingen uit protest tegen het regime. Toen een woordvoerder van de DDR zich onverwacht liet ontvallen dat reizen naar het westen ‘nu’ mogelijk waren, hoorden duizenden Berlijners hem dat zeggen en zij haastten zich naar de Muur. De bewakers hadden geen instructie om te schieten en werden in korte tijd overweldigd door Oost-Duitsers die de Muur omverwierpen. Is in Cuba iets vergelijkbaars mogelijk? Nu niet. Integendeel, zowel de Cubaanse als de Amerikaanse autoriteiten benaderen de opening voorzichtig, en zullen stap-voor-stap nieuwe maatregelen afkondigen. Washington vreest de vlucht van Cubaanse burgers die in boten naar Florida varen en Raúl Castro worstelt met elke nieuwe stap ter liberalisering.

De Venezolaanse president Maduro en Cuba’s leider Raúl Castro

Internationale ontwikkelingen
Mondiale gebeurtenissen dwingen zowel Havana als Washington tot een sneller tempo. De beide sponsoren van Cuba Rusland en Venezuela kampen met serieuze economische problemen en moeten de strijd aangaan met een prijsdaling van de olie van 46%. Voor een tweede keer binnen 25 jaar, worden de Castro-broeders geconfronteerd met een serieuze daling van hun energietoevoer en hulp van hun belangrijkste bondgenoten. In 1991 vroegen zij de burgers om in Cuba zorg te dragen voor nieuwe energiebronnen en duurzaam, zelfverbouwd voedsel. Nu bieden zij een nieuw alternatief, namelijk toegang tot Amerikaanse financiële instellingen en de kans de kleine eigen ondernemingen uit te breiden. Als Raúl Castro het politieke systeem stapje voor stapje opent, zullen we een beweging naar liberalisme zien. De vrijlating van 53 politieke gevangenen is een goede start, maar de test komt als Castro zijn critici gelegenheid biedt de grenzen van Cuba’s nieuwe vrijheden te testen. (*) We moeten de wijze waarop Castro omgaat met zijn landgenoten de komende maanden nauwkeurig volgen en de reacties van de Cubaanse bevolking op de openingen uit de VS evalueren.

Bron
* Diana Villiers Negroponte is Nonresident Senior Fellow, Foreign Policy, Latin America Initiative aan het Brookings Institute. Zij schreef dit artikel dat in Newsweek werd gepubliceerd, voordat op 30 december kunstenaars en andere critici werden gearresteerd vanwege een voorgenomen actie op het Plein van de Revolutie.

Santiago de Cuba: hoofdstad van de DDR-motor

Het wagen-  en motorenpark van Cuba bestaat niet alleen uit de pittoreske Amerikaanse karren, zoals Chevrolets en Oldmobiles uit de jaren 40 en 50: op het eiland rijden ook nog duizenden motoren afkomstig uit de voormalige DDR, socialistisch broederland van Cuba en onderdeel van het communistisch blok dat in 1989 uiteen viel. Velen worden er gebruikt als taxi, vooral in Santiago de Cuba waar 60.000 motor-taxi’s rijden.

Een motortaxi met klant; een gemiddeld ritje kost 1 dollar

Duizenden Cubanen werkten of studeerden destijds in de DDR of kregen er een opleiding. Velen keerden naar Cuba terug met een opgeknapte motor. De meest opvallende zijn die van het merk MZ, die werden geproduceerd in Saksen. Het is in Cuba moeilijk onderdelen voor de DDR-motoren te vinden – de fabrieken van destijds bestaan niet meer – maar de eigenaren zoeken hun heil bij Chinese onderdelen of vragen hun familieleden in Miami ernaar.

Taxi
In tegenstelling tot Havana worden in het heuvelachtige Santiago de Cuba, de op een na dichtst bevolkte stad van Cuba, de Duitse motoren als taxi gebruikt en mensen krijgen daar een vergunning voor van de overheid. In Havana komt dit motortaxivervoer minder vaak voor. Het is er illegaal, maar bij de halte La Palma staan altijd wel wat motoren op klanten te wachten. Het transportprobleem wordt erdoor verlicht. Een motortaxi heeft gemiddeld 15 ritten per dag. In Santiago rijden er ongeveer 16.000 rond en de helft is van Duitse makelij. Santiago wordt daarom wel de hoofdstad van de MZ in Cuba genoemd.

Bron
* Diverse persbureaus, Martinoticias.com, 28 november 2014

Cubaanse media negeren val Muur

Terwijl in bijna alle Latijns-Amerikaanse landen uitvoerig over de 25e verjaardag van de val van de Berlijnse Muur wordt bericht, zijn de officiële media in Cuba zwijgzaam. Slechts op de regionale zender TeleSur, opgericht door de voormalige Venezolaanse president Hugo Chávez, werden Cubanen geïnformeerd over de gebeurtenis.

Cuba, dat in 1959 communistisch werd onder Fidel Castro, onderhield nauwe banden met de voormalige DDR. Talrijke studenten gingen naar Oost-Duitse universiteiten. De DDR stuurde op zijn beurt wetenschappers en ingenieurs naar Cuba. Vandaag de dag zijn vele ziekenhuizen en fabrieken in Cuba vernoemd naar de DDR of naar Duitse communisten.

Bron
* Algemeen Dagblad, BNR

Anna Claes: Let op Cuba

Fidel Castro is ondertussen 87 jaar en het kleine socialistische eiland Cuba blijft op de been, ondanks alle ellende sinds de val van de Sovjet Unie, aldus de publiciste Anna Claes. Maar ‘sinds de historische leider’ van de revolutie de macht overdroeg aan zijn broer Raúl in 2008, bedreigen subtiele maar betekenisvolle beleidswijzigingen de overlevingskansen van dit verouderd systeem. Of versterken deze juist de overlevingskansen van het regime? Claes stelt vast dat ‘er nog steeds geen vrije pers is en er buiten het één-partij-systeem geen vrijheid van meningsuiting is.’ Het aantal Cubanen dat het land verlaat is sinds de crisis van 1990 nog niet zo hoog geweest. Toch adviseert Claes de komende tijd het oog gericht te houden op Cuba.

Verenigd voor een voorspoedig en duurzaam socialisme

Drie teenagers nippen van hun piña colada op het luxe strandresort in Guardalavaca, een van de mooiste stranden in Cuba terwijl ze hun kleurige smartphones gebruiken. Dat lijkt een normaal beeld voor vakantieressorts vol met buitenlandse teenagers maar deze drie bling-bling types zijn Cubanen, die meer dan 2 ½ keer het gemiddelde maandsalaris opmaken voor een nachtje hier. Nauwelijks het socialistische model dat Marx en Lenin voor ogen hadden.
Cuba wordt vaak aangeprezen bij toeristen als een laatste mogelijkheid om terug te keren naar het Latijns-Amerika van de jaren vijftig. Zeker toen ik in 2008 Cuba bezocht, leek me dat een begrijpelijke parallel. Niet alleen was het land geografisch een eiland, maar ook commercieel en politiek verkeerde het in een isolement. Een buitenpost van de al lang voorbije Koude Oorlog met op elke hoek van de straat de kenmerkende revolutionaire propaganda. Buiten de Amerikaanse vertegenwoordiging, Office of Special Interests Section in Havana, had Castro juist 138 vlaggen geplaatst om de slachtoffers van de Amerikaanse agressie te herdenken. De logo’s van de multinationale bedrijven die me zo vertrouwd waren, waren nergens te zien.

Supermarkt in Havana

Revolutionaire verandering
Nu in juli 2013 kan ik in Havana Sprite en Coca Cola drinken (hoewel de Wikipedia van het bedrijf zegt dat het product niet wordt verkocht in communistisch Cuba of Noord Korea), producten kopen van Adidas, Puma of Lacoste en Nestlé. Maggiproducten zijn er overal, net als Niveacremes, Twix en M&M chocolade repen (geproduceerd door het bedrijf Mars uit de VS) en Red Bull energiedrankjes. Niet alleen in de gewone supermarkten, maar ook in Oud Havana zijn winkels van Adidas of United Colours of Benetton. Dit zijn revolutionaire veranderingen binnen Cuba’s revolutie. Ze betekenen de grootste ommekeer van het beleid van deze communistische regering sinds de jaren zestig, dankzij de economische crisis van de jaren negentig die het regime dwong tot massaal internationaal toerisme naar Cuba. De vraag is of het om ideologische of praktische veranderingen gaat en hoever ze gaan?

Aanpassen en overnemen
(…) Er heerst het regime van de wortel en de stok (streng en dan weer vriendelijk). Voor gewone Cubanen betekent de (legale en illegale) bereikbaarheid van veel consumptiegoederen van multinationale bedrijven, de grotere vrijheid om te reizen, vooral hoop op verandering, maar het heeft zo te zien nog niet geleid tot het einde van veel bejaarde en revolutionaire leiders. Als Cuba zich aanpast en zaken overneemt, wellicht lessen trekt uit de Chinese en Vietnamese transitie naar een globale economie, bestaat de kans de kostbare verworvenheden van het Cubaanse socialisme te beschermen; het land pretendeert namelijk hogere alfabetiseringspercentages dan heel veel ‘ontwikkelde landen’, dezelfde levensverwachting bij geboorte als in de VS, meer artsen per hoofd van de bevolking dan waar ook ter wereld en een laag percentage absolute armoede. Het ontbreken van gewelddadige drugsbendes maakte Cuba een baken van relatieve veiligheid vergeleken met buurlanden als Jamaica, Mexico en de VS. Afgezien van de auto’s uit de jaren vijftig en de reclamevrije Malecón, zijn deze voordelen waard om verdedigd te worden en Cubanen weten dit. Hoewel er weinig gesproken wordt over een naderende revolutie, moet men toch bedenken dat toen de socialistische DDR in 1989 de veertigste verjaardag vierde, er maar weinigen de ineenstorting ervan een jaar later, voorzagen. Het is nu zonder meer het moment om het oog gericht te houden op ontwikkelingen in Cuba.

Linken
* Lees hier verder voor het volledige Engelstalige artikel
* Twitter

Fidel’s nieuwe stijl: cryptisch en kort

Er lijkt een eind gekomen aan de serie lange columns oftewel Reflexiónes die de voormalige Cubaanse leider Fidel Castro in de staatsmedia pleegde te publiceren sinds hij in 2006 de leiding van het land neerlegde. Zijn berichten van zondag en maandag jl. zijn extreem kort en vooral cryptisch. De papieren versie van de partijkrant Granma publiceerde ze niet. 

Guama laat de Cubaanse Staatscourant alle eer aan Honecker bewijzen

In de tweede tekst, getiteld Leiders die men niet vergeet, prijst  Fidel Castro de voormalige leider van de voormalige Duitse Democratische Republiek, die in 1994 overleed. ‘De meest revolutionaire Duitser die ik heb gekend was Erich Honecker. Ieder mens leeft in zijn of haar tijdperk. De huidige is er een van oneindige verandering, vergeleken met eerder. Ik had het voorrecht zijn gedrag te observeren toen hij pijnlijk moest betalen voor de overeenkomst, die hij had gesloten met de man die zijn ziel aan de duivel verkocht voor een paar glazen wodka,‘ schreef Castro in een tekst van niet meer dan 65 woorden. Hij beëindigde deze nieuwe Reflexión met de vaststelling dat hij aan de ex-president van de DDR terugdenkt ‘met de innigste gevoelens van solidariteit.’ Waarschijnlijk is Castro vergeten dat de DDR destijds niet mals was met haar kritiek op de gang van zaken in Cuba. Dat bleek toen na de val van de DDR de archieven open gingen. De vertegenwoordiger van de DDR in Havana, Johann Muenzel, klaagde in een rapport aan de Russische geheime dienst KGB over het feit dat de Cubaanse leiders weinig deden om hun economische problemen op te lossen en er simpelweg vanuit gingen dat de andere socialistische landen wel te hulp zouden schieten in naam van het proletarisch internationalisme. Woensdag publiceerde Fidel zijn derde korte tekst over de overleden bokser Stevenson.

Teksten als Tweets
De eerste tekst van Fidel verscheen onder de geheimzinnige titel Qué son los FC? op de website Cubadebate, maar werd niet opgenomen in de papieren versie van de partijkrant Granma, waar de eerdere artikelen van Fidel wel altijd verschijnen. Volgens Castro zou ‘FC’ duiden op een methode  waarbij eenvoudige kennis die hij in de lange afgelopen jaren verzamelde wordt doorgegeven aan huidige Cubaanse functionarissen. Deze eerste tekst telde maar 53 woorden, de titel niet mee geteld.

Meer dan 450
Fidel Castro trok zich in 2006 terug uit de actieve politiek vanwege ernstige gezondheidsproblemen; in augustus wordt hij 86 jaar. Hij schreef tot nu toe meer dan 450 Reflexiónes over vooral internationale kwesties.

Linken
* De drie korte Reflexiónes die tot nu toe verschenen
* De Engelstalige tekst over Honecker die maandag werd gepubliceerd
* Alle Reflexiónes van Fidel Castro.

Geheime dienst Cuba en DDR gebruikten gevangenen voor IKEA-producten (1)

Het controversiële contract waarbij Cubaanse gevangenen werden ingezet om meubels voor IKEA te maken, maakte deel uit van veelomvattender akkoorden, die gesloten werden door bedrijven die geleid werden door de geheime diensten van de DDR en Cuba. Behalve meubels was er ook sprake van handel in antiek, sigaren en wapens, aldus een onderzoeker in Berlijn.

Onderzoeker Jorge Luis Garcia vond in de archieven van de Oost-Duitse geheime dienst documenten over de deals en wijst erop dat Fidel Castro persoonlijk het principeakkoord goedkeurde. Garcia zegt in de krant Nuevo Herald dat hij in 2006 al een artikel publiceerde waarbij de Cubaanse productie ‘voor export naar Zweden’ al werd vermeld. Begin dit jaar plaatste hij een bericht op zijn weblog Stasi-Minint Connection. De kwestie kreeg begin mei veel aandacht toen een Duitse krant berichtte dat een IKEA-vestiging in Berlijn en een Oost-Duits bedrijf in 1987 betrokken waren bij contracten waarbij Cubaanse gevangenen werden ingezet om 45.000 tafels en 4.000 sofa’s te fabriceren. Twee jaar later viel de Berlijnse Muur, verdween de toenmalige DDR en werden de archieven van de Stasi geopend. García zegt niet zeker te weten hoeveel van de orders ook daadwerkelijk zijn uitgevoerd.

Geheime dienst
Uit een document blijkt dat er twee bedrijven bij deze transacties betrokken waren, namelijk Delta GmbH en Art and Antiquities KuA, beiden gecontroleerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken van de DDR. De beruchte Stasi maakte deel uit van dit ministerie. Officieel waren deze bedrijven onderdeel van de staatshandelsonderneming Kommerzielle Koordinierung geleid door Stasi-officier  Alexander Schalck-Golodkowski* die in 1989 de DDR ontvluchtte. In Havana ging het om het bedrijf Emiat, een bedrijf dat onderdeel was van het Cubaanse ministerie van Binnenlandse Zaken of Minint. Ook in Cuba is de staatsveiligheidsdienst een onderdeel van dit ministerie.

In 1972 bezocht Fidel Castro voor de eerste maal de DDR en ontmoette o.a. zijn collega Honecker

Toestemming Fidel Castro
Drie medewerkers van KuA en Delta bezochten van 17 tot 26 september 1987 Cuba en overlegden daar met collega’s van Minint en Emiat. Er werden bezoeken gebracht aan productiecentra en deels maakten die deel uit van de strafinstellingen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het document zegt o.a. dat Emiat de productie bij deze instellingen wilde vergroten. Ook de Cubaanse minister van Handel,  Ricardo Cabrisas, ontmoette de gasten uit de DDR en hij deelde hen mee dat compañero Fidel Castro de samenwerking had toegestaan.

Link
* De weblog over de relaties tussen Cuba en de DDR

* Schalck-Golodkowski  leidde namens de DDR in 1983 de onderhandelingen met de Beierse leider Frans Jozef Strauss. De DDR kreeg daardoor de beschikking over een lening van 1 miljard Duitse Mark. Hij werd in 1986  benoemd tot lid van het Centraal Comite van de Oost-Duitse SED, maar later aangehouden omdat hij fondsen van het bureua Koko (Kommerzielle Koordinierung) zou hebben misbruikt. Daarom vluchtte hij naar het Wetsen waar hij kort werd vastgehouden maar uitendelijk kon hij zich in Beieren vestigen. KoKo en  Schalck-Golodkowski werden in 1991 onderzocht op verdenking van spionage, belastingontduiking, fraude en overtredinge van militaire wetten. Hij werd in 1996 veroordeeld tot 1 jaar voorlopige gevangenisstraf, maar vanwege zijn zwakke gezondheid werden enkele aanklachten ook weer ingetrokken. Daarna vestigde hij zich in Beieren, waar hij een bedrijf “Dr. Schalck & Co” oprichtte. In 1998 werd afgezien van verdere strafrechtelijke vervolging omdat Schalck-Golodkowski aan kanker leed.