Na 53 jaar revolutie hebben de Cubanen genoeg van alle beperkingen die het communistische regime hen oplegt. Ondanks, of misschien wel dankzij de kleine economische hervormingen, groeit het activisme en overwinnen de tegenstanders van de overheid hun angst. Dat is de conclusie van een undercover journalist, die clandestien een reportage maakte in Cuba. Opdrachtgever was het programma People&Power, een populair programma van de Arabische zender Al Jazeera. De maker wil anoniem blijven omdat hij naar Cuba terug wil. Voor de website van Al Jazeera beschreef hij zijn ervaringen. Hier volgt een enigszins samengevat verslag.

Vreedzame opposanten in Cuba gevangengezet. Raul Castro: ‘Dan weten ze in elk geval van wie het nationaal grondgebied is’. (Cartoon van Garrincha)
Na de economische veranderingen die de Cubaanse regering in 2011 aankondigde, bestond er hoop op mogelijke politieke veranderingen waardoor er ook een einde zou komen aan de vervolging van dissidenten en de greep van de communistische partij op de Cubaanse samenleving. Ik wilde contact leggen met een journalist die mij inside information zou kunnen geven over de veranderingen. Mijn eerste afspraak dateert van september 2011 toen ik Iván Hernández zou ontmoeten. Dat mislukte toen en de afspraak liep in het honderd omdat hij bang was voor de politieke politie. Ik had een toeristenvisum en was mij ervan bewust dat elke ontmoeting met een politieke dissident zou kunnen betekenen dat ik het land zou worden uitgezet en een permanent inreisverbod zou krijgen. Want volgens Fidel Castro is Iván een ‘contra-revolutionair’ die werkt voor de rechtse Cubaans-Amerikaanse lobby. In werkelijkheid is hij een onafhankelijke freelance journalist, maar dan wel een met een zeer kritische blik op de Cubaanse Revolutie. In 2003 behoorde hij tot de Groep van 75, opposanten die tot hoge gevangenisstraffen werden veroordeeld. Iván kreeg 25 jaar gevangenisstraf opgelegd en zat maanden achtereen in volledig isolement; zijn bewakers waren de enigen met wie hij contact had. Zijn misdaad bestond eruit dat hij schreef over het zware dagelijkse leven van de Cubanen. In 2011 werd hij in het kader van de gesprekken tussen Raúl Castro en de katholieke kerk vrijgelaten. Hij weigerde zijn land te verlaten. ‘Dit is mijn land,’ vertelde hij me toen ik hem daar naar vroeg, ‘Waarom zou ik vertrekken? Dit is mijn roeping, mijn missie: de waarheid vertellen. Het leven is verschrikkelijk hier. Er is een blokkade van de VS tegen Cuba en in Cuba is er de blokkade van de regering tegen het volk.’
Voorzorgmaatregelen
Met Ivan Hernández werkte ik de plannen voor een clandestiene reportage verder uit. We namen allerlei maatregelen om Cubanen niet in gevaar te brengen zoals de eigenaar van de casa particular waar ik verbleef, mijn vrienden en collega’s die wonen en werken in Cuba. Elke verdenking zou het einde van hun carrière betekenen en grote gevolgen hebben voor hun dagelijks leven. Vanaf het begin waarschuwde Iván me dat 1 op de 5 Cubanen politie-informant kan zijn en dat weinig mensen echt te vertrouwen zijn. Hij wilde met mini-camera’s filmen die we zonder veel problemen Cuba binnen brachten tijdens opeenvolgende bezoeken. In mei 2012 begonnen onze werkzaamheden

Deze foto van Rodiles werd vorige week clandestien in zijn cel gemaakt
Estado de SATS
Hoe konden wij het dagelijks leven van dissidenten filmen? Wij besloten hen zelf een camera te geven zodat zij zelf de opnamen konden maken. Wij hielden contact men hen via openbare telefoons en in een aantal ‘safehouses’. De eerste die wij filmden was Berta Soler, de vrouw van de Damas de Blanco en wij wisten dat haar woning permanent in de gaten werd gehouden, we gebruikten een kleine camera, ingebouwd in een sleutelhanger. Lokale informanten wilden voor vijf dollar wel de andere kant uitkijken. We maakten vijf interviews zonder dat we gevolgd werden. Daarna besloten we Antonio Rodiles te interviewen, een 40-jarige natuurkundige die Cuba vanwege zijn werk had verlaten, maar terugkeerde om van binnenuit de strijd tegen de overheidscensuur aan te gaan. (Rodiles zit om die reden op dit moment gevangen en hem wacht een proces. redactie). In 2010 richtte Antonio Estado de SATS, of Staat van SATS op. SATS is een Scandinavisch woord dat verwijst naar het moment vlak voordat de acteur opkomt en hij wordt geconfronteerd met zijn publiek of het moment waarop de hardloper het startschot hoort. Het is het moment van de allergrootste concentratie, de adrenalineboost die voorafgaat aan de explosie. Estado de SATS is ‘een initiatief van jonge kunstenaars, intellectuelen en professionals op zoek naar een betere werkelijkheid’. Het meest bekende werk van SATS zijn de filmdebatten, geproduceerd in de eigen woning van Antonio, die met groot succes op alternatieve Cubaanse netwerken circuleren. Maar Antonio’s huis werd omringd door bewakingcamera’s. Eenmaal in het huis, gingen we naar de achtertuin, met uitzicht op de zee en toen we uitpakten, wees Antonio op de camera’s die ook deze zijde in de gaten hielden. We besloten toch te filmen en in de auto terug naar huis, besloten we een rustdag in te lassen.

Iván Hernández Carrillo
Eenmansactie op Plein van de Revolutie
Ons volgende doel was nogal ambitieus, namelijk het protest van een persoon op het Plein van de Revolutie. Iván had ervan gehoord en we hadden nog enkele dagen om dit voor te bereiden. Onze bemensing werd gewisseld. We kregen twee Europees uitziende Cubanen, die zouden filmen op het moment van het protest tussen de toeristen die een bezoek brachten aan dit plein. Ik zou vanuit een andere hoek van het Plein het protest uit de verte filmen. De bestuurder van de bici-taxi had nog maar net zijn spandoek Weg met de repressie uitgerold, toen drie agenten hem omsingelden en in de boeien sloegen. Ik filmde vanuit de verte maar zag mijn collega’s niet meer. Toen zag de politie mij, ik stopte de camera en die werd afgenomen door de agenten die zojuist de bicitaxista hadden gearresteerd. Zij zagen slechts stilstaande beelden van het Plein; het gefilmde deel konden zij niet zien. Na tien minuten kreeg ik de camera terug en de waarschuwing ‘wees voorzichtig met die film.’ Ik verliet het Plein en een uur later ontmoette ik Iván. Onze tweede bemanning werd vastgehouden. Die nacht kreeg de eigenaar van mijn casa particular een telefoontje van de staatsveiligheid. Hij vroeg mij bezorgd wat er aan de hand was. Ik blufte wat, maar na zijn vertrek pakte ik al mijn spullen en reed Havana uit, twee uur verder.

Politie tijden de begrafenis van Oswaldo Payá
Begrafenis
Iván ging met filmen door tot de 22ste juli, de dag dat Oswaldo Payá, een van de meest prominente dissidenten, bij een auto-ongeluk het leven verloor. Iván wilde de begrafenis filmen omdat deze zou kunnen uitmonden in een demonstratie. Maar ik was nu een verdachte en we zouden het risico lopen al ons materiaal te verliezen. Iván besloot vrijwillig en alleen te gaan. ‘Ik ga filmen. Ik stuur je de beelden in twee weken.’ We hadden nauwelijks de tijd om afscheid van elkaar te nemen. Twee weken later kreeg ik de beelden van een collega die als toerist in Cuba was geweest. Ik mailde Iván om te bevestigen dat ik het had gekregen. Maar kreeg geen reactie en ook zijn telefoon was ‘buiten bereik”. Ik denk dat hij nog steeds ondergedoken is. Dan wordt Antonio Rodiles, een van de vier personen die wij interviewden, op 8 november gearresteerd. Deze film gaat de lucht in als Antonio in een cel zit omdat hij het durfde zich uit te spreken. De film zal de verdenkingen van de autoriteiten in Cuba alleen maar versterken – maar net als alle andere dissidenten in de film zou hij het ook niet anders hebben gewild. Alleen door zich uit te spreken, zeggen zij, zullen Cubanen hun land kunnen veranderen. Er zijn enkele aanwijzingen dat Cuba in januari volgend jaar emigratie zal toestaan. Misschien is het een bewijs dat de overheid eindelijk erkent dat economische hervormingen moeten worden gevolgd door grondige politieke hervormingen en de overgang naar democratie. Ter wille van Iván, Berta Soler, Antonio en alle andere dissidenten, hoop ik daar ook op.
Linken
* De reportage van People & Power van Al Jazeera (november 2012) duurt 25 minuten
* Ivan Hernández maakt als onafhankelijk journalist korte reportages over het dagelijks leven in Cuba. In juni van dit jaar beschreef hij hoe – op enkele meters afstand van het gemeentelijke bureau van de communistische partij in Palma – de goedkope variant van de prostitutie in Cuba onder de hete zon verloopt.